Điều kiện kinh doanh: Điều phải làm sau giờ chót

Diễn đàn Cạnh tranh Quốc gia đã trao đổi với TS Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương, thành viên Tổ công tác thi hành Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư về vấn đề này.

Chuyển động từ chỉ đạo của Thủ tướng

Những chỉ đạo của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc có ý nghĩa như thế nào đối với việc thực thi các cải cách trong Luật Đầu tư, Luật Doanh nghiệp nói riêng và cải thiện môi trường kinh doanh nói chung?

Phải nói rằng từ khi nhậm chức, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã chỉ đạo rất quyết liệt nhằm ban hành đúng, đủ và bảo đảm chất lượng các điều kiện kinh doanh với các ngành nghề kinh doanh có điều kiện. Theo thống kê của chúng tôi, có hàng nghìn điều kiện đang được quy định tại các thông tư, quyết định của các bộ mà theo Luật Đầu tư, từ 1/7/2016, sẽ không còn hiệu lực thi hành.

Sự chỉ đạo quyết liệt của Thủ tướng bảo đảm tính kịp thời, tính đầy đủ trong việc thực hiện đầy đủ, nghiêm túc một đổi mới rất căn bản của Luật Đầu tư, đó là người dân và doanh nghiệp được kinh doanh tất cả những gì pháp luật không cấm, các điều kiện kinh doanh phải được quy định tại luật, pháp lệnh và nghị định.

Luật Đầu tư quy định 267 ngành nghề kinh doanh có điều kiện, về lý thuyết, mỗi ngành nghề cần ít nhất một nghị định quy định về điều kiện kinh doanh. Hiện nay có những ngành nghề đã có điều kiện kinh doanh trong luật, pháp lệnh và nghị định, như vậy phải sàng lọc khoảng 3 nghìn điều kiện kinh doanh trong các thông tư, lựa chọn các điều kiện còn phù hợp, còn hợp lý, hợp pháp hóa bằng các quy định của nghị định. Đó là chưa kể 16 ngành nghề hoàn toàn chưa có điều kiện kinh doanh. Ước tính có khoảng 60 nghị định cần được xây dựng.

Sẽ kịp tiến độ

Là thành viên Tổ công tác thi hành Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư, ông thấy tiến độ xây dựng các nghị định này hiện ra sao?

Các Bộ có hơn 1 năm để rà soát, bãi bỏ các điều kiện kinh doanh không cần thiết, không hợp pháp, hợp pháp hóa và nâng cao chất lượng những điều kiện kinh doanh còn cần thiết, tính từ khi Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư được thông qua vào tháng 11/2014 cho tới thời điểm 1/7/2016 khi tất cả các điều kiện kinh doanh được quy định tại thông tư hết hiệu lực thi hành.

Nhưng chỉ trong 3 tháng cuối cuối cùng trước thời hạn luật định, với chỉ đạo quyết liệt - có thể nói là chỉ đạo hàng ngày của Thủ tướng Chính phủ và sự nhắc nhở liên tục của Bộ KHĐT, Bộ Tư pháp, Văn phòng Chính phủ, các bộ mới tiến hành rà soát, đưa ra các dự thảo nghị định. Với cách triển khai quyết liệt như hiện nay, việc xây dựng và ban hành các nghị định có thể kịp tiến độ.

Tuy nhiên, với thời gian gấp gáp như vậy thì có thể chất lượng các quy định sẽ không thật tốt. Trong khi Chính phủ và Thủ tướng đã yêu cầu không chỉ hợp pháp hóa các điều kiện kinh doanh, mà còn phải cải cách toàn diện, nâng cao chất lượng các quy định về điều kiện kinh doanh, từ đó góp phần cải thiện môi trường kinh doanh, thay đổi cách thức quản lý nhà nước, giảm chi phí, giảm rủi ro cho doanh nghiệp.

Các Bộ ngành cần hiểu rằng đây là một thay đổi cực kỳ quan trọng, là cơ hội cải cách toàn diện các điều kiện kinh doanh để vừa tạo thuận lợi cho kinh doanh, vừa nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước. Chúng ta có tăng trưởng, phát triển bền vững được hay không phụ thuộc rất lớn vào việc hoàn thiện thể chế nói chung và quy định về điều kiện kinh doanh nói riêng - bộ phận rất quan trọng của thế chế.

Cơ hội cải cách

Ông có thể phân tích cụ thể hơn về một số điều kiện kinh doanh đang được xây dựng mà theo ông có thể là chưa ổn?

Phải nói thêm rằng có một số bộ khá chủ động, như Bộ NNPTNT đã chủ động tập hợp, rà soát toàn bộ các quy định về điều kiện kinh doanh thuộc lĩnh vực quản lý. Tuy nhiên, tư duy của các các bộ nói chung vẫn thiên về tiền kiểm, thiên về mục tiêu quản lý nhà nước chứ không thiên về lợi ích của người tiêu dùng và doanh nghiệp, do đó, chưa đáp ứng được mạnh mẽ yêu cầu của Chính phủ là giảm mạnh tiền kiểm, chuyển chủ yếu sang hậu kiểm và dựa trên quản lý rủi ro.

Mặt khác, phải nói rằng tư duy phổ biến của cơ quan quản lý nhà nước về điều kiện kinh doanh là doanh nghiệp phải có nhà, có đất, có bao nhiêu vốn, các trường thì phải có bao nhiêu học sinh… Cách tư duy như vậy không phù hợp với thực tiễn.

Chẳng hạn là quy định một trung tâm giáo dục nghề nghiệp phải có mấy trăm học sinh. Tại sao lại phải lo lắng thay cho người đầu tư như vậy mà người đầu tư chưa chắc đã nghĩ như vậy. Đặc biệt với người tiêu dùng, ở những vùng sâu vùng xa, ở các bản làng thì không bao giờ tập hợp được đủ số lượng học sinh như thế, trong khi những nơi đó lại rất cần các cơ sở dạy nghề, rất cần trường học. Xét về độ nhân văn, về tính xã hội thì không có lý do gì lại cấm người ta mở trường ở đó chỉ vì không có quy mô lớn, mà còn phải khuyến khích.

Thậm chí với những tiến bộ về công nghệ như hiện nay, người ta có thể mở cơ sở đào tạo mà không cần nhà cửa gì, chẳng hạn đào tạo trực tuyến qua mạng. Cuộc sống vô cùng đa dạng và quản lý nhà nước rất cần thúc đẩy sự sáng tạo.

Không dừng lại sau 1/7

Như vậy là câu chuyện cải cách và nâng cao chất lượng các điều kiện kinh doanh sẽ tiếp tục được đặt ra sau thời điểm 1/7/2016?

Việc cải cách các điều kiện kinh doanh là một trong hai lĩnh vực trọng tâm được Chính phủ xác định tại Nghị quyết số 19 về cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Thời gian qua, Tổ công tác thi hành Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư  đã cùng Bộ KHĐT, Văn phòng Chính phủ và Bộ Tư pháp tích cực thúc đẩy, hướng dẫn các bộ trong việc xây dựng, soạn thảo các nghị định. Tuy nhiên như tôi đã nói, sau thời điểm 1/7/2016, có thể vẫn còn không ít điều kiện kinh doanh không cần thiết, không hợp lý, thiếu căn cứ khoa học, vừa gây hại cho môi trường kinh doanh, vừa không bảo đảm hiệu lực quản lý nhà nước.

Do đó, ngay từ bây giờ, phải tập trung thực hiện yêu cầu của Thủ tướng là rà soát, kiến nghị với Chính phủ, trực tiếp là Thủ tướng phương án hợp lý hóa, đơn giản hóa, mạnh dạn bãi bỏ những điều kiện kinh doanh đã được quy định tại Nghị định nhưng không cần thiết, không hợp lý, thiếu căn cứ khoa học. Đây là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của Tổ công tác thời gian tới.

Mặt khác, tôi tin rằng Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ sẽ tiếp tục chỉ đạo quyết liệt hơn về cải cách các điều kiện kinh doanh sau thời điểm 1/7, như tinh thần đã được xác định tại Nghị quyết 19.

Xin trân trọng cám ơn ông.