Nghị định 109 trao đặc quyền cho Hiệp hội Lương thực

Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan phát biểu tại hội thảo. - Ảnh: PLO

Sáng 17/3, tại Hà Nội, Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) tổ chức hội thảo rà soát thể chế chuỗi giá trị lúa gạo, nhằm thảo luận những chính sách quản lý ngành lúa gạo với mục tiêu đảm bảo an ninh lương thực và xuất khẩu gạo chất lượng.

Theo TS Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng CIEM, những thông điệp của Thủ tướng về lúa gạo mới đây tại An Giang rất đáng để suy nghĩ và phải được triển khai nghiêm túc.

Cùng quan điểm, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cho rằng, Thủ tướng đã kết luận rõ ràng về yêu cầu sửa đổi Nghị định 109 và các điều kiện tham gia xuất khẩu gạo, cũng như xem lại và xóa bỏ những quyền không hợp lý của Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), qua cuộc họp về tái cơ cấu ngành hàng lúa gạo ngày 15/3 vừa qua. Cần triển khai thực hiện ngay và triệt để những chỉ đạo này.

TS Đặng Quang Vinh thuộc Ban Môi trường kinh doanh và Năng lực cạnh tranh của CIEM cho biết Nghị định 109/2010 đưa ra các điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo rất ngặt nghèo về kho chuyên dùng, cơ sở xay xát, thời gian xuất khẩu gạo...

“Những điều kiện này đòi hỏi vốn đầu tư lớn và một doanh nghiệp mới thành lập không thể vượt qua để tham gia xuất khẩu gạo”, TS Vinh nói và nhận xét hệ quả của Nghị định này là tập trung xuất khẩu vào một số doanh nghiệp lớn, loại bỏ các doanh nghiệp nhỏ vì khó đáp ứng được hai điều kiện trên.

Trước khi Nghị định số 109 số lượng doanh nghiệp tham gia xuất khẩu gạo có lúc lên đến hơn 200 doanh nghiệp. Sau khi Nghị định 109 có hiệu lực, số lượng doanh nghiệp đã giảm xuống và đến nay theo con số chính thức của VFA là 145 doanh nghiệp được cấp phép xuất khẩu gạo.

Ngoài ra, TS Vinh cho hay: Nghị định 109 tạo điều kiện cho VFA nắm vị thế độc quyền trong xuất khẩu gạo và tạo rào cản cạnh tranh lành mạnh giữa các doanh nghiệp xuất khẩu gạo. Đồng thời, tạo ra nhiều không gian cho sự tùy tiện của cơ quan công quyền khi được yêu cầu xác nhận thông tin về lượng gạo có sẵn của doanh nghiệp, tạo cơ hội cho tham nhũng.

Hơn nữa, Nghị định 109 đã trao quá nhiều quyền cho VFA và VINAFOOD 1 và VINAFOOD 2, tạo ra một môi trường kinh doanh bất bình đẳng và làm giảm hiệu quả của nền kinh tế.

Bà Phạm Chi Lan nói rằng chính sách này là một xu hướng ngược khi tăng quyền cho cơ quan quản lý và doanh nghiệp nhà nước để tăng sự chèn ép đối với doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp nhỏ và vừa, cũng như nông dân, tự tạo thêm trở ngại cho xuất khẩu lúa gạo của nước ta trong bối cảnh cạnh tranh tăng lên trên thị trường quốc tế.

Kiến nghị bỏ các điều kiện xuất khẩu gạo

Nghiên cứu của CIEM cho biết, rà soát thể chế trong lĩnh vực này cho thấy không ít điểm nghẽn. Như dồn điền đổi thửa được thực hiện từ 1998 nhưng phạm vi hạn chế. Chính sách hạn điền không cho phép sở hữu quyền sử dụng đất quá 33ha, dẫn đến rủi ro kinh doanh khi phải nhờ người khác đứng tên.

Nhận xét được nhấn mạnh tiếp theo là quyền tài sản về đất nông nghiệp bị hạn chế nghiêm trọng. Thời hạn sử dụng vẫn không phải là không xác định như đất ở, bị thu hồi với giá trị bồi thường thấp hơn giá thị trường, doanh nghiệp không được mua đất lúa để trồng lúa.... Rủi ro trong giao dịch đất còn ở chỗ khi thuê đất của nhà nước thì cấp xã chỉ cho thuê tối đa 5 năm, dẫn đến không đầu tư lớn được. 

CIEM cho rằng, rào cản lớn chính là xuất khẩu gạo với Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) nắm vị thế độc quyền, tạo rào cản cạnh tranh lành mạnh giữa các doanh nghiệp xuất khẩu gạo. Điều này dễ dẫn đến xin - cho, tiêu cực.

Theo nhóm nghiên cứu, những điều kiện bất hợp lý trong xuất khẩu gạo đã làm thui chột cạnh tranh và sáng tạo, giảm đầu tư, tạo ra bất bình đẳng giữa doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp tư nhân.

CIEM khuyến nghị cần chuyển đổi tư duy trọng cung, duy lượng sang tư duy trọng chất, đặc biệt coi trọng năng suất lao động và thu nhập của người dân; bỏ hạn chế về quyền chuyển nhượng đất nông nghiệp để thúc đẩy tích tụ ruộng đất, mở rộng quy mô sản xuất một cách thị trường. Đồng thời cần có lộ trình bỏ quy hoạch đất trồng lúa, bắt đầu từ các tỉnh không nằm trong đồng bằng sông Hồng và sông Cửu Long…

Trong xuất khẩu, CIEM khuyến nghị bỏ các điều kiện xuất khẩu gạo hiện nay quy định trong nghị định 109/2010/NĐ-CP, tạo điều kiện cho xuất khẩu gạo chất lượng cao, giá trị gia tăng cao, kể cả với khối lượng nhỏ.

CIEM cũng khuyến nghị bỏ các đặc quyền có tính quản lý nhà nước của VFA, tổ chức lại VFA như một hiệp hội ngành hàng bình thường, có sự tham gia của các thành phần trong chuỗi lúa gạo, nhất là người sản xuất trực tiếp, các thành viên có quyền và nghĩa vụ ngang nhau.

Thành Đạt