Vì sao Việt Nam tăng điểm nhưng tụt hạng cạnh tranh?

TS Nguyễn Đình Cung cho rằng cần đẩy mạnh cải cách để thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Báo cáo Năng lực Cạnh tranh Toàn cầu vừa được WEF công bố sử dụng phương pháp mới để đánh giá toàn diện các động lực của nền kinh tế toàn cầu trong cách mạng công nghiệp Lần thứ 4. Năm nay, Việt Nam đứng thứ 77 trong 140 nền kinh tế, với 58,1 điểm trên thang 100. Thứ hạng năm ngoái là 74 trên 135.

Trong 12 trụ cột, Việt Nam được đánh giá cao nhất tại sức khỏe, với 81 điểm, đứng thứ 68. Thấp nhất là năng lực sáng tạo, chỉ được 33,4 điểm, đứng thứ 82.

Công cụ mới của WEF năm nay xếp hạng các nền kinh tế thông qua 98 tiêu chí được chia thành 12 cột trụ. Các cột trụ này được chia vào 4 nhóm chính, gồm môi trường thuận lợi (thể chế, cơ sở hạ tầng, sự phổ cập công nghệ thông tin – viễn thông, ổn định vĩ mô), thị trường (sản phẩm, lao động, hệ thống tài chính, quy mô thị trường), nhân lực (sức khỏe, kỹ năng) và hệ sinh thái đột phá sáng tạo (sự năng động trong kinh doanh, khả năng đột phá).

Với mỗi trụ cột, WEF sử dụng thang điểm 100 (thay vì 7 như mọi năm), để đánh giá nền kinh tế đó đã tiến gần mức trạng thái cạnh tranh lý tưởng hay mới sơ khai.

"Tôi không ngạc nhiên về sự giảm bậc theo đánh giá của WEF vì từ năm ngoái trở đi thì họ bắt đầu có cách thức đánh giá khác so với 2017 trở về trước và không có trọng số, các yếu tố đều như nhau", TS Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương nói tại hội thảo "Khơi thông cải cách và củng cố niềm tin đầu tư" ngày 17/10.

Ông Cung cho rằng, trước đây, WEF đánh giá có trọng số, có nghĩa là xem xét những yếu tố căn bản của quốc gia chiếm 60%; 20-30% là yếu tố thúc đẩy đến hiệu quả và yếu tố công nghệ chiếm khoảng 10 hay 5%. Tuy nhiên, giờ đây, WEF xem xét các khía cạnh như nhau và nhấn mạnh đến đổi mới sáng tạo vì nền kinh tế tới đây tăng trưởng dựa vào yếu tố này.

Trong khi đó, yếu tố đổi mới sáng tạo ở Việt Nam được đánh giá rất thấp và trong một năm qua không nhìn thấy sự thay đổi. Cả sự thay đổi thể chế hoặc năng lực đổi mới sáng tạo.

Đó là một dấu hiệu đáng lo ngại, chỉ báo cho chúng ta phải cải thiện môi trường kinh doanh, xây dựng năng lực đổi mới sáng tạo quốc gia, thúc đẩy doanh nghiệp đổi mới sáng tạo.

"Không có cách gì khác là cải thiện để tạo ra cạnh tranh công bằng khi có cạnh tranh, thì doanh nghiệp buộc phải đổi mới để tồn tại, còn tồn tại dựa vào quan hệ, cơ chế xin cho, thì triệt tiêu sáng tạo", TS Nguyễn Đình Cung khẳng định.

Cũng theo TS Nguyễn Đình Cung, về chính sách vĩ mô, Việt Nam bước đầu đã cải thiện, môi trường kinh doanh có sự khác biệt so vói trước. Tuy nhiên, trong những điều kiện kinh doanh được bãi bỏ, có những bãi bỏ là thực chất nhưng cũng có bãi bỏ chỉ là hình thức.

Dù mục tiêu đặt ra là cắt giảm 50% điều kiện kinh doanh nhưng kinh nghiệm cho thấy con số này vẫn quá ít, bởi thực tế rào cản này đang thừa quá nhiều. Trong đó, riêng về điều kiện đầu tư đất đai chúng ta chưa thay đổi.

Xếp hạng năm nay của WEF đưa ra đánh giá 140 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thang điểm từ 0-100, so với con số 135 quốc gia và vùng lãnh thổ được xếp hạng vào năm ngoái. Trong đó, Mỹ giành lại vị trí đầu tiên là nền kinh tế cạnh tranh nhất thế giới sau 9 năm bị Thuỵ Sĩ soán ngôi.

Trên toàn cầu, cũng vì sự thay đổi cách tính năm nay, Thụy Sĩ không còn duy trì được chuỗi 9 năm liên tiếp đứng đầu như trước. Với 85,6 điểm, Mỹ hiện là nền kinh tế cạnh tranh nhất thế giới. Quốc gia này được đánh giá cao nhất tại các tiêu chí sự năng động trong kinh doanh, thị trường lao động và hệ thống tài chính.

Top 10 chủ yếu là các đại diện châu Âu, gồm Đức (3), Thụy Sĩ (4), Hà Lan (6), Anh (8), Thụy Điển (9) và Đan Mạch (10). Còn lại là ba nền kinh tế châu Á – Singapore (2), Nhật Bản (5) và Hong Kong (Trung Quốc, thứ 7). Trung Quốc – nền kinh tế lớn nhì thế giới đứng thứ 28 năm nay, cao nhất trong nhóm nước mới nổi BRICS.

Báo cáo năm nay nhận định các nền kinh tế vẫn còn khá yếu trong quá trình tích hợp đột phá sáng tạo. 103 quốc gia đạt điểm dưới 50 trong tiêu chí này. Quan điểm về rủi ro trong khởi nghiệp tích cực nhất là ở Israel và có xu hướng tiêu cực tại một số nền kinh tế Đông Á.

“Ứng dụng cách mạng công nghiệp lần thứ 4 đã trở thành một yếu tố quyết định tính cạnh tranh. Với báo cáo này, WEF đã đưa ra cách tiếp cận để đánh giá các quốc gia khi có sự xuất hiện của tiêu chí mới. Tôi đã nhìn thấy trước sự phân tách mới trên toàn cầu giữa các nước hiểu được thế nào là chuyển đổi sáng tạo và các nước không. Chỉ các nền kinh tế nhận ra tầm quan trọng của 4.0 mới mở rộng được cơ hội cho người dân của mình”, ông Klaus Schwab – nhà sáng lập kiêm Chủ tịch điều hành WEF cho biết.

Trong bối cảnh căng thẳng thương mại leo thang và chủ nghĩa chống lại toàn cầu hóa, báo cáo cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc mở cửa để tăng tính cạnh tranh. Bên cạnh đó, WEF cũng chỉ ra các nước sẽ không phải hy sinh năng lực cạnh tranh để phát triển kinh tế bao trùm và thu hẹp bất bình đẳng.

Thanh Hằng