Giá lương thực tăng nguy hiểm hơn khủng hoảng nợ Eurozone

Tháng đầu tiên trên cương vị Chủ tịch WB của ông Kim chủ yếu xoay quanh việc châu Âu sẽ ảnh hưởng tới cuộc sống của người dân nghèo ra sao. Hiện xuất hiện những dấu hiệu đáng lo ngại cho thấy Trung Quốc và Ấn Độ đang tăng trưởng chậm lại. Tình hình này có thể khiến châu Á - châu lục chiếm tỷ trọng nghèo đói lớn nhất thế giới hiện nay - mất đi những động cơ tăng trưởng chủ chốt.

Tháng thứ hai ông Kim phải đối mặt với vấn đề còn nghiêm trọng hơn nhiều. Đó là trận hạn hán tồi tệ nhất trong 56 năm của Mỹ và thời tiết khô hạn ở các vùng nông nghiệp chủ chốt như Ấn Độ, Kazakhstan, Nga và Ukraine. Cùng với việc nhu cầu thực phẩm tăng bùng nổ, hiện tượng này đang dẫn tới tình trạng giá hàng hóa biến động mạnh vào thời điểm có thể là tồi tệ nhất cho châu Á như hiện nay.

Tình trạng giá lương thực leo thang cũng hạn chế mức độ cắt giảm lãi suất của các ngân hàng trung ương để bảo vệ nhịp độ tăng trưởng. Thêm nữa, những rắc rối lớn hơn trong tương lai có thể là hậu quả tiềm tàng của các chương trình giảm đói nghèo trong những thập niên tới.

Cuộc khủng hoảng lương thực gần đây nhất bắt nguồn từ cuộc khủng hoảng tài chính, kinh tế ở Mỹ năm 2008-2009. Theo WB, chỉ riêng trong 6 tháng đầu năm 2010, khoảng 44 triệu người bị rơi xuống dưới ngưỡng nghèo đói, tức là những người có mức sống từ 1,25 USD/ngày trở xuống. Châu Á hiện cũng là nơi có một lượng lớn dân số phải dành tới 60-80% thu nhập để mua thực phẩm.

Chủ tịch WB nói: “Khi giá lương thực tăng mạnh, các gia đình phải đối mặt với nguy cơ con cái nghỉ học, mua những thực phẩm rẻ hơn và ít dinh dưỡng. Điều này có thể gây những hệ lụy trong suốt cuộc đời về mặt xã hội, thể chất và tinh thần của hàng triệu người trẻ. Chúng ta không thể cho phép giá lương thực tăng trong ngắn hạn gây những hậu quả lâu dài cho tầng lớp người nghèo và những người dễ bị tổn thương nhất”.

Châu Á sẽ không tiêu dùng nhiều nếu tăng trưởng kinh tế không đến với họ. Họ sẽ không mua ô tô, hàng điện tử, túi xách đắt tiền, bia nhập khẩu hay quần áo thiết kế nếu việc “đặt thức ăn lên bàn” đứng trước rủi ro. Điều quan trọng hơn là nếu còn quá nhiều người châu Á phải dồn tâm trí vào việc làm sao đủ ăn, thì nguy cơ bất ổn sẽ gia tăng. Đây cũng không bao giờ là nền tảng lý tưởng để kinh tế tăng trưởng bùng nổ.

Tuy nhiên, một tin tốt lành là giá ngô có thể giảm, giúp người tiêu dùng có thể tránh được đợt tăng giá nghiêm trọng như hồi năm 2010, thời điểm giá ngô tăng tới 73% chỉ trong 6 tháng, bởi ngô hiện được sử dụng sản xuất mọi thứ, từ chất làm ngọt, nhiên liệu sinh học, đến thức ăn cho bò, lợn và gà. Châu Á hiện nhập khẩu một lượng lớn những mặt hàng này. Tin xấu là bất kỳ sự gia tăng nào về giá cả cũng đồng nghĩa với việc người tiêu dùng sẽ phải dồn chi tiêu cho thực phẩm khi chi phí hàng hóa cũng leo thang. Điều này dẫn đến nguy cơ lạm phát đình đốn.

Ấn Độ là tiêu biểu nhất cho sự kết hợp "đáng sợ" giữa tăng trưởng yếu và giá tăng, nếu ngân hàng trung ương nước này nỗ lực bù đắp sự tăng trưởng yếu kém bằng cách in thêm tiền. Các thị trường cũng lo ngại về lạm phát - lên tới 7,25% trong tháng 6/2012 - vượt dự báo của ngân hàng trung ương 6,5% trong năm nay. Cuộc khủng hoảng điện tồi tệ nhất từ trước tới nay của Ấn Độ đã khiến khoảng 640 triệu người bị cúp điện trong tuần trước. Đây là hậu quả của sự xao nhãng đầu tư vào cơ sở hạ tầng của nước này, đồng thời là dấu hiệu báo trước triển vọng lạm phát đáng lo ngại.

Trung Quốc cũng có những thách thức riêng, do kỷ  nguyên thực phẩm rẻ đã kết thúc. Việc giá ngô  gần đây tăng 60% lên mức cao kỷ lục kể  từ ngày 15/6 là một vấn đề. Một vấn  đề nữa là giá đậu tương tăng tới 35%, bởi cho đến nay Trung Quốc là nước nhập khẩu đậu tương lớn nhất khu vực châu Á-Thái Bình Dương. Giá lúa mì cũng đang trong tầm ngắm. Trung Quốc đang tăng trưởng chậm lại một cách nhanh chóng, do cuộc khủng hoảng tài chính ở châu Âu làm giảm nhu cầu hàng xuất khẩu.

Các nhà hoạch định chính sách ở châu Á cũng đối mặt với tình thế tiến thoái lưỡng nan mới. Trong những năm gần đây, thách thức là thúc đẩy tăng trưởng. Cho dù cú sốc giá lương thực trong giai đoạn này được nhìn nhận là hiện tượng mang tính chu kỳ, thì điều này cũng sẽ qua đi một khi những người nông dân "đáp lại" bằng tăng nguồn cung tăng lên.

Điều khác biệt vào thời điểm này là  xu hướng nhân khẩu cho thấy nhu cầu thực phẩm tăng lên, trong khi tình hình thời tiết đang làm giảm nguồn cung. Trong bối cảnh nhiệt độ trên thị trường thế giới gia tăng, sản lượng nông nghiệp trở nên khó dự báo hơn bao giờ hết. Điều đáng lưu ý là nước cũng ngày càng trở nên khan hiếm hơn và được coi là "dầu mỏ mới".

Biện pháp khắc phục nhanh nhất là tăng đầu tư  vào cơ sở hạ tầng và các chính sách chính phủ. Phương thuốc đầu tiên có thể dễ dàng nếu không tính tới thể trạng ốm yếu của kinh tế thế giới hiện nay. Các quốc gia đang gặp khó khăn muốn khu vực tư nhân nhảy vào cuộc, nhưng sự xáo động thị trường hiện nay đang làm các nhà đầu tư ngại rủi ro. Phương thuốc thứ hai sẽ đáng tin cậy nếu các nhà lãnh đạo nhìn xa trông rộng. Liệu có bao nhiêu chính trị gia Mỹ đủ can đảm để kết thúc tất cả các chính sách khuyến khích nguồn cung ngô bị lãng phí cho việc sản xuất cồn ethanol ? Và liệu các nhà lãnh đạo châu Á có sẵn lòng cung cấp hệ thống an sinh rộng hơn ?

Xét về mặt chính sách, điều sống còn là châu Á đưa ra được các chính sách đúng trong 6-12 tháng tới và áp dụng các biện pháp bảo vệ người nghèo. WB cũng cần làm nhiều hơn nữa. Ông Kim đã cam kết sẽ là “đối tác linh hoạt hơn” ở châu Á so với thời gian trước. Nếu không, chi phí thực phẩm có thể sớm tác động xấu đến cuộc sống của quá nhiều người dân ở châu Á.

Mai Linh