Điều chỉnh tuổi nghỉ hưu: Bảo đảm sự bền vững của chính sách

Lao động trong nhóm ngành nghề nặng nhọc, độc hại được nghỉ hưu sớm. Ảnh minh họa

Theo quy định của pháp luật hiện hành, tuổi nghỉ hưu đối với nam là đủ 60 tuổi và đối với nữ là đủ 55 tuổi, nhưng trên thực tế, tuổi nghỉ hưu hiện nay ở nước ta thấp hơn nhiều so với quy định.

Thống kê của Bảo hiểm Xã hội (BHXH) Việt Nam cho thấy, tuổi nghỉ hưu bình quân năm 2012 chỉ là 54,17 tuổi, trong đó tuổi nghỉ của nam là 55,61 tuổi và nữ là 52,56 tuổi; tỉ lệ nghỉ hưu đúng tuổi chiếm khoảng 40,5%; số người nghỉ hưu sớm trước tuổi quy định chiếm tỉ lệ cao, trên 50%.

Nguyên nhân của tình trạng tuổi nghỉ hưu thấp là do Luật BHXH năm 2006 quy định tỉ lệ giảm trừ cho mỗi năm nghỉ hưu trước tuổi thấp, chỉ 1%. Quy định này đã được điều chỉnh tại Luật BHXH năm 2014, tỉ lệ giảm trừ nâng lên 2%. Tuy nhiên, theo khuyến nghị của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), tỉ lệ giảm trừ cho mỗi năm nghỉ hưu trước tuổi phải từ 5-6% thì mới hạn chế số người nghỉ hưu trước tuổi.

Quy định giảm tuổi nghỉ hưu trong chính sách tinh giản biên chế, chính sách giải quyết đối với lao động dôi dư, chính sách đối với người không đủ tuổi, không đủ điều kiện tái cử, tái bổ nhiệm chức vụ, chức danh trong các cơ quan Đảng, Nhà nước, tổ chức chính trị-xã hội làm cho tuổi nghỉ hưu bình quân thực tế thấp hơn so với quy định.

Ngoài ra, quy định giảm 5 tuổi đối với các nhóm đối tượng khác quy định trong Luật BHXH cũng chưa thật hợp lý, dẫn tới tuổi nghỉ hưu bình quân thực tế rất thấp. Thời gian đóng ít, thời gian hưởng nhiều sẽ ảnh hưởng đến khả năng cân đối của quỹ BHXH trong dài hạn nếu không kịp thời điều chỉnh chính sách cho phù hợp.

Bài toán khó về đóng, hưởng BHXH

Bên cạnh đó, một số quy định về đóng, hưởng BHXH còn chưa phù hợp như: Mức đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất chưa tương xứng với mức hưởng lương hưu (tỉ lệ đóng là 22% tiền lương tháng, trong khi tỉ lệ hưởng lương hưu tối đa là 75% mức bình quân tiền lương làm căn cứ đóng BHXH). Tỉ lệ hưởng lương hưu bình quân của nam là 2,5% cho một năm đóng, của nữ là 3% cho một năm đóng là quá cao so với bình quân các nước trên thế giới (là 1,7%).

Căn cứ đóng BHXH và cách tính tiền lương bình quân để hưởng BHXH còn bộc lộ những bất cập, chưa thực sự công bằng giữa người hưởng tiền lương do Nhà nước quy định với người hưởng tiền công do người sử dụng lao động quy định.

Mức tiền lương làm căn cứ đóng BHXH hiện nay đối với khu vực ngoài Nhà nước mới chỉ tính khoảng trên 60% thu nhập thực tế của người lao động, dẫn đến khi hưởng BHXH sẽ thấp hơn rất nhiều so với khi đi làm, ảnh hưởng đến đời sống của người lao động khi bị ốm đau, tai nạn lao động hoặc khi nghỉ hưu. Đây cũng là một trong những nguyên nhân khiến cho mức lương hưu của Việt Nam rất thấp, bình quân chưa đến 200 USD/tháng, cá biệt có những trường hợp mức lương hưu hiện hưởng thấp hơn mức lương cơ sở.

Đây là một thực tế cần được xem xét, nghiên cứu để giải quyết bài toán đóng, hưởng sao cho phù hợp, bảo đảm mức sống tối thiểu đối với người về hưu.

Quỹ BHXH là quỹ tài chính dài hạn với nguyên tắc cơ bản là đóng, hưởng được hình thành chủ yếu từ đóng góp của người sử dụng lao động, người lao động và sự hỗ trợ của Nhà nước trong một số trường hợp nhằm bảo đảm khả năng chi trả các chế độ BHXH cho người lao động và thân nhân của họ, có sự chia sẻ giữa các thế hệ người lao động theo quy định của pháp luật về BHXH.

Quỹ BHXH được Nhà nước bảo hộ, Nhà nước ban hành các chính sách nhằm bảo toàn, tăng trưởng quỹ BHXH để bảo đảm an sinh xã hội bền vững.

Đề xuất điều chỉnh tuổi nghỉ hưu trong Bộ luật Lao động theo hướng, trước mắt, người lao động có từ đủ 20 năm đóng BHXH trở lên thì được nhận lương hưu khi nam đủ 62 tuổi, nữ đủ 58 tuổi

Đưa chế độ hưu trở về bản chất - chế độ bảo hiểm tuổi già

Để đạt được mục tiêu cân đối quỹ BHXH trong dài hạn, từ thực tế quá trình tổ chức triển khai thực hiện Luật BHXH thời gian qua, BHXH Việt Nam đề xuất một số giải pháp như sau:

Trước hết là tập trung sự lãnh đạo của cả hệ thống chính trị nhằm đẩy mạnh phát triển đối tượng tham gia BHXH, huy động số đông người lao động đóng góp vào quỹ BHXH trong thời kỳ dân số vàng để có nguồn quỹ BHXH đủ khả năng chi trả các chế độ BHXH trong dài hạn.

Tăng cường tính tuân thủ pháp luật về BHXH, trước mắt cần thực hiện đúng các quy định về đóng BHXH, quy định về tuổi nghỉ hưu trong Luật BHXH hiện hành.

Tăng cường các biện pháp nhằm giảm nợ đọng BHXH, quản lý chặt chẽ, chống thất thu, thất thoát quỹ BHXH, cải cách thủ tục hành chính, nâng cao chất lượng dịch vụ công về BHXH, giảm chi phí quản lý, giảm thời gian thực hiện thủ tục hành chính về BHXH đối với cá nhân và tổ chức, đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động đầu tư, bảo toàn tăng trưởng quỹ BHXH.

Đồng thời, các bộ, ngành tiếp tục nghiên cứu tham mưu với Chính phủ trình Quốc hội hoàn thiện chính sách, pháp luật BHXH, điều chỉnh quy định đóng, hưởng BHXH cho phù hợp, khắc phục tình trạng đóng ít hưởng nhiều như hiện nay.

Nghiên cứu để có quy định về cách tính tỉ lệ hưởng lương hưu, quy định về căn cứ đóng BHXH, cách tính tiền lương bình quân để hưởng BHXH bình đẳng giữa các khu vực, quy định về mức sàn lương hưu hay là mức lương hưu thấp nhất phải bảo đảm đời sống tối thiểu đối với người về hưu.

Cùng với đó là đề xuất điều chỉnh tuổi nghỉ hưu trong Bộ luật Lao động theo hướng, trước mắt, người lao động có từ đủ 20 năm đóng BHXH trở lên thì được nhận lương hưu khi nam đủ 62 tuổi, nữ đủ 58 tuổi. Trong đó, lao động nữ nếu có nguyện vọng thì được nhận lương hưu từ khi đủ 55 tuổi.

Theo đó, cần xem xét bỏ các quy định giảm 5 tuổi đời, quy định về nghỉ hưu trước tuổi, vì bản chất chế độ hưu trí là chế độ bảo hiểm tuổi già, nên chỉ khi đến tuổi già mới được nhận lương hưu, vấn đề này cũng nên hiểu rộng hơn đối với cả những người không tham gia BHXH khi đến tuổi già (80 tuổi) được nhận “trợ cấp xã hội” từ nguồn ngân sách Nhà nước.

Cần bỏ quy định về nhận BHXH một lần, trừ trường hợp ra nước ngoài định cư, mắc bệnh hiểm nghèo liên quan đến tính mạng mà không có khả năng hồi phục.

Người lao động nếu có đủ điều kiện về thời gian đã đóng BHXH (theo đề xuất là từ đủ 20 năm) thì được nhận lương hưu từ khi đủ điều kiện về tuổi nghỉ hưu theo quy định (theo đề xuất là đủ 62 tuổi đối với nam và đủ 58 tuổi đối với nữ).

Quy định này có tính cơ động cao phù hợp với điều kiện nền kinh tế thị trường, đồng thời cũng là quy định mở cho người lao động và người sử dụng lao động trong việc sử dụng lao động theo quy định của pháp luật lao động khi hai bên đều có nhu cầu và người lao động đáp ứng đủ các điều kiện như: Kinh nghiệm, tay nghề, trình độ chuyên môn, khoa học kỹ thuật.

Thời gian đóng BHXH kể từ thời điểm đủ tuổi nghỉ hưu trở đi được tính để hưởng các chế độ BHXH, nếu không tiếp tục làm việc thì người lao động được nhận lương hưu mà không bị ràng buộc bởi điều kiện nào khác.

Quy định này tạo động lực cho người lao động muốn tiếp tục làm việc thì phải nâng cao trình độ nghề nghiệp, chuyên môn, khoa học kỹ thuật. Đồng thời, người sử dụng lao động được tận dụng nguồn lao động chất lượng cao theo đúng nghĩa, tránh lãng phí xã hội mà cũng không làm mất chỗ làm việc của lao động trẻ.  

Điều chỉnh tuổi nghỉ hưu là việc cần thiết

Hiện nay dư luận xã hội đang rất quan tâm đến việc điều chỉnh tuổi nghỉ hưu nêu trong dự thảo Bộ luật Lao động (sửa đổi).

Xuất phát từ thực tiễn tổ chức thực hiện chính sách, quan điểm của BHXH Việt Nam thống nhất với chủ trương cần phải điều chỉnh tăng tuổi nghỉ hưu đối với một số nhóm đối tượng. ttuy nhiên cần có lộ trình phù hợp, theo hướng bảo đảm sự bình đẳng giới, phù hợp với đặc thù nghề nghiệp, đặc điểm tâm sinh lý, điều kiện lao động, nơi làm việc, tận dụng nguồn lao động chất lượng cao nhưng cũng phải tính đến việc bố trí việc làm cho lao động trẻ.

Tuổi nghỉ hưu của Việt Nam cũng phải phù hợp và tương đồng với tuổi nghỉ hưu của các nước trên thế giới, đặc biệt là trong khu vực.

Tuy nhiên, việc điều chỉnh tuổi nghỉ hưu là vấn đề hết sức nhạy cảm và tác động sâu rộng tới tất cả các mặt của đời sống, do vậy phải được tính toán hết sức khoa học và chặt chẽ, trong quá trình triển khai cần có sự chuẩn bị về tâm lý cho người lao động, người sử dụng lao động.

Bên cạnh đó, phải lường trước những tác động của chính sách, để một quy định mới được ban hành phải mang lại những điều tốt hơn cho người dân, đồng thời bảo đảm lợi ích kinh tế và tài chính lâu dài cho quốc gia.

TS. Nguyễn Thị Minh

Thứ trưởng, Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam