Mổ xẻ bệnh “tự xử”

Việc “tự xử” để lại hậu quả đặc biệt nghiêm trọng, ảnh hưởng rất lớn đến an ninh, trật tự và đời sống xã hội. Từ cách hành xử như vậy, không ít người dân lương thiện đã tự đưa mình vào vòng lao lý.

Nhìn từ góc độ pháp lý, cần mổ xẻ những nguyên nhân, điều kiện dẫn đến hành động “tự xử” nhằm tìm giải pháp hữu hiệu kiềm chế và tiến tới loại bỏ.

Báo Điện tử Chính phủ giới thiệu ý kiến “mổ xẻ” vấn đề này của Luật sư Nguyễn Văn Chiến, Phó Tổng Thư ký Liên đoàn Luật sư Việt Nam.

“Lỗ hổng” kỹ năng sống

Có ý kiến cho rằng, sự gia tăng tội phạm xuất phát từ việc tự giải quyết các mâu thuẫn trong xã hội mà không cần quan tâm đến các quy định pháp luật.

Cách nhìn nhận như vậy dễ dẫn đến sự chấp nhận ở mức độ nào đó những hiện tượng tiêu cực trong xã hội, do ảnh hưởng “mặt trái của kinh tế thị trường”.

Chúng ta phải thấy rằng, nền kinh tế thị trường không trực tiếp tạo ra tội phạm, mà chính những người sống trong môi trường đó, khi không được rèn luyện, trau dồi kiến thức để có những kỹ năng ứng phó hiệu quả với những tình huống phức tạp, đặc biệt là trong các trường hợp bị ức chế, căng thẳng thì dễ nảy sinh hành vi phạm tội.

Xét về mặt tâm lý, dễ nhận thấy “lỗ hổng” kỹ năng sống ở người phạm tội là do thiếu tự tin, khả năng kiềm chế, tự chủ kém, trong khi về xúc cảm thường có cường độ mạnh, nhưng dễ thay đổi, tính hay phô trương, bốc đồng nổi trội trong khi nhu cầu nhận thức nghèo nàn. Đa số những người gây ra hành động “tự xử” ở độ tuổi thanh, thiếu niên. Chính sự thiếu ý thức trách nhiệm ở độ tuổi này cũng là một tác nhân dẫn đến hành động “tự xử”.

Chẳng hạn, có trường hợp hai thanh niên va chạm xe trên đường, thay vì hành động có lý như một lời xin lỗi nhẹ nhàng, thì họ đã “tự xử” như chửi tục, thậm chí dùng dao, mã tấu để hành hung nhau. Nhiều vụ đã gây án mạng. Có những vụ nữ sinh đánh nhau, “tự xử” bằng cách làm nhục người khác rồi dùng điện thoại quay các hình ảnh đó và tung lên mạng xã hội…

Không ít ý kiến khi bàn luận về một vụ việc nghiêm trọng do thanh thiếu niên gây ra thường có xu hướng nhấn mạnh trách nhiệm của xã hội, gia đình, mà ít đề cập đến trách nhiệm của các em với tư cách là chủ thể của các mối quan hệ xã hội. Cách tiếp cận này nhiều khi đã vô tình ảnh hưởng không mong muốn đến việc hình thành nhân cách với ý thức trách nhiệm của thế hệ trẻ trước hành vi, hành động của bản thân với cha, mẹ, người thân và cộng đồng xã hội. Nếu trước khi thực hiện hành vi, các em có kỹ năng tự kiềm chế, có khả năng tự suy xét tình huống với hậu quả của hành vi đối với bản thân, gia đình và xã hội thì chưa chắc những vụ việc đau lòng đã xảy ra.

Xét về phương diện xã hội ở khía cạnh văn hóa ứng xử, đạo đức công chức hay trách nhiệm công vụ thì trong mọi trường hợp tiếp dân, cán bộ công chức phải đặt mình vào vị trí người dân để xem xét, giải quyết thấu đáo. Công chức trước tiên phải có thái độ tận tâm, lắng nghe và chia sẻ với người dân và chịu trách nhiệm ở cách giải quyết của mình, từ đó để có thái độ phù hợp xử lý trước mọi tình huống phát sinh.

Thế nhưng, cách ứng xử của một số công chức đôi khi lại thờ ơ trước lợi ích của người dân, xa lánh dân cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến hành động “tự xử” trong dân. Khẩu hiệu: “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” dường như đã bị lãng quên trong số không ít cán bộ, công chức mà thay vào đó là thói quan liêu, cửa quyền, hách dịch, hiện tượng bao che ở đâu đó vẫn còn có trong những cán bộ công chức, đảng viên làm cho người dân từ chỗ bức xúc đến mất niềm tin, mất phương hướng… Có thể nói đây là “khoảng trống” mà sự cực đoan, hành động mù quáng và bạo lực dễ bề xâm nhập để rồi bộc phát, lấn át lý trí dẫn đến hậu quả không lường trước được.

Tác động của môi trường xã hội

Bất kỳ hành vi nào của cá nhân cũng chịu tác động của môi trường bên ngoài và diễn biến tâm lý bên trong. Những tác động từ môi trường bên ngoài rất đa dạng. Từ bối cảnh chung của xã hội với những hiện tượng đa dạng, khác nhau của hành vi tiêu cực. Trong những tình huống cụ thể, hành vi của cá nhân được thực hiện theo cách nào, phụ thuộc rất nhiều vào định hướng giá trị sống của họ. Đáng lo ngại là tình trạng hành xử theo kiểu “hiệu ứng đám đông”, chưa hiểu đầu đuôi câu chuyện đã “cổ vũ” cho việc gây rối, hành hung người khác.

Trong nhiều vụ việc, lẽ ra có thể giải quyết một cách đơn giản, hợp lý, hợp tình thì chính hiệu ứng đám đông đã đẩy sự việc giải quyết theo hướng khác và tính chất trở nên nghiêm trọng. Nếu người dân hiểu biết pháp luật và tin tưởng vào pháp luật thì đối tượng trộm chó bị bắt sẽ được dẫn giải đến Cơ quan Công an. Vụ việc nổ súng ở trụ sở cơ quan công quyền và nhiều vụ việc xảy ra gần đây còn có nguyên nhân sâu xa từ việc mất niềm tin vào chính quyền cơ sở hoặc bức xúc vì cách giải quyết không thỏa đáng, không thấu lý đạt tình của cán bộ thực thi công vụ…

Đây cũng là hồi chuông cảnh báo về việc những cán bộ làm việc thiếu trách nhiệm, khiến cho người dân không chỉ mất lòng tin mà còn có thể phản ứng cực đoan đến mức vi phạm pháp luật.

“Tự xử” là có dấu hiệu vi phạm pháp luật hình sự

Những hành vi "tự xử" dù bắt nguồn từ nguyên nhân nào thì cũng có dấu hiệu vi phạm pháp luật hình sự và dĩ nhiên phải bị xử lý nghiêm minh theo tội danh tương ứng quy định trong Bộ luật Hình sự.

Chẳng hạn việc tụ tập hò hét, đập phá gây mất trật tự có dấu hiệu của tội “gây rối trật tự công cộng"; việc nhiều người a dua đánh đòn hội đồng gây thương tích cho người khác có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội “cố ý gây thương tích"; hành vi ngăn cản, chống đối lực lượng Công an đang làm nhiệm vụ có dấu hiệu phạm tội “chống người thi hành công vụ"…

Để hành động “tự xử” không còn cơ hội tái diễn, điều cần thiết là chúng ta phải quan tâm đến việc giáo dục, tuyên truyền trong nhân dân các quy định của pháp luật điều chỉnh các hành vi ứng xử rất đời thường của người dân trong các quan hệ xã hội. Tăng cường vai trò và trách nhiệm của Hội đồng Phổ biến, giáo dục pháp luật các cấp để nâng cao ý thức công vụ của cán bộ thực thi pháp luật các ngành, các cấp và ý thức chấp hành pháp luật của công dân, nhất là tầng lớp thanh, thiếu niên để họ có cách ứng xử phù hợp pháp luật…

Cán bộ lãnh đạo, chiến sĩ lực lượng vũ trang, bảo vệ pháp luật cần phải nâng cao kỹ năng, nghiệp vụ, gương mẫu trong hành động và lối sống, chuyên nghiệp trong công việc sẽ làm cho dân tin tưởng vào cán bộ và pháp luật.

Bên cạnh đó, việc xây dựng, tạo lập hình ảnh đẹp, việc làm tốt của cán bộ chính quyền, đảng viên trong lòng dân là nhiệm vụ cực kỳ quan trọng trong giai đoạn hiện nay.

Mục tiêu của công cuộc cải cách tư pháp và hành chính của nước ta là hướng đến xã hội dân chủ, văn minh, trong đó chính quyền phải là chỗ dựa tin cậy của người dân, điều này cũng sẽ giúp loại trừ hành động “tự xử” trong đời sống xã hội./.