Tìm cách thức và cơ chế tiền lương cho Việt Nam

Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ phát biểu tại Hội thảo. Ảnh: VGP/Thành Chung

Sáng 13/12, Ban Chỉ đạo Trung ương về cải cách chính sách tiền lương, bảo hiểm xã hội và ưu đãi người có công phối hợp với Văn phòng Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) tại Việt Nam đã tổ chức Hội thảo “Cải cách chính sách tiền lương, kinh nghiệm quốc tế và Việt Nam”. Hội thảo có ý nghĩa quan trọng nhằm giúp Ban Soạn thảo Đề án Cải cách tiền lương tiếp thu các ý kiến, kinh nghiệm quý báu hoàn thiện Đề án, trình Trung ương thảo luận vào giữa năm 2018.

Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ, Trưởng Ban Chỉ đạo cùng Bộ trưởng Bộ Nội vụ Lê Vĩnh Tân, Bộ trưởng Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung chủ trì Hội nghị cùng sự tham dự của nhiều nhà khoa học, chuyên gia về kinh tế, tiền lương, lao động-công đoàn và giới doanh nghiệp ở trong và ngoài nước.

Bỏ hệ số lương?

Tiến sĩ Chang Hee Lee, Giám đốc Văn phòng ILO tại Việt Nam nhìn nhận việc quy định hệ số lương (theo cấp nhân) trong khối nhà nước như hiện nay làm cho việc điều chỉnh, tính toán lương phức tạp, gia tăng gánh nặng cho ngân sách nhà nước, khó so sánh tương quan giữa khu vực công-tư đối với những vị trí, cấp bậc tương đương.

Ông Lee cũng chỉ ra hạn chế của việc quy định trình độ bằng cấp chuyên môn của một số vị trí việc làm có thể gây ra phân biệt trong trả lương mà không coi trọng hiệu quả công việc, đồng thời khuyến nghị Việt Nam nên thiết kế chế độ lương dựa trên hiệu quả và chất lượng công việc chứ không dựa trên bằng cấp. “Dựa trên bằng cấp càng làm cho hệ thống lương phức tạp hơn”, ông Lee nói.

Trong khi đó, ở lĩnh vực sản xuất kinh doanh, Tổng Giám đốc Vinatex Lê Tiến Trường và ông Nguyễn Hoài Nam, đại diện Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) cùng chung nhận định mức lương tối thiểu vùng trong những năm qua tăng nhanh hơn so với tăng trưởng kinh tế, tăng chỉ số giá tiêu dùng và chỉ số tăng năng suất lao động.

Khối doanh nghiệp cũng phản ánh người lao động không hiểu rõ quy định doanh nghiệp trả mức lương tối thiểu vùng khi người lao động hoàn thành nhiệm vụ mà cho rằng khi “ghi tên” vào doanh nghiệp là nghiễm nhiên được hưởng mức lương tối thiểu. Do vậy, với những ngành thâm dụng lao động, lại đóng trên địa bàn có kinh tế khó khăn (thu nhập từ nghề rừng, thuần nông của cả hộ gia đình chỉ khoảng 300.000 đồng/ngày nhưng khi vào nhà máy, một lao động đã được trả lương 3 triệu/tháng) tỏ ra lo sợ người lao động không chú trọng nâng cao năng suất lao động để hưởng mức lương tương xứng và cao hơn.

Tiến sĩ Chang Hee Lee, Giám đốc Văn phòng ILO tại Việt Nam phát biểu tại Hội thảo. Ảnh: VGP/Thành Chung

Bên cạnh đó, Luật quy định giãn cách giữa các bậc lương từ 5-7% là không hợp lý vì khi điều chỉnh lương tối thiểu sẽ làm tăng khối lượng chi trả lương cho toàn bộ lao động của doanh nghiệp và càng những người có bậc cao thì càng hưởng lợi nhiều hơn những người mới vào doanh nghiệp.

Theo ông Nguyễn Hoài Nam, trung bình công nhân thủy sản nhận 6 triệu đồng/lao động/tháng, mỗi lần điều chỉnh lương của một doanh nghiệp làm tăng chi phí từ vài tỷ tới và vài trăm tỷ đồng/năm rồi “chảy” vào Quỹ BHXH và Quỹ Công đoàn. Đồng thời, người lao động cũng bị cắt bớt một phần lương của mình vào các Quỹ trên chứ không phải tăng lương là lương tăng.

Đại diện doanh nghiệp đề nghị việc điều chỉnh lương tối thiểu vùng chỉ áp dụng cho nhóm lao động thấp nhất, bảo đảm hỗ trợ người yếu thế và giúp doanh nghiệp tăng cường thu nạp lao động, giảm bớt khó khăn cho địa phương. Còn quy định về thang, bảng lương sẽ do doanh nghiệp tự quyết định trên cơ sơ thỏa thuận với công đoàn.

Ở góc độ khái quát, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cho rằng cải cách tiền lương nhằm tạo động lực phát triển kinh tế-xã hội, góp phần làm trong sạch và nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước và tác động trực tiếp đến đời sống của cán bộ, công chức, viên chức và người lao động. Trong bối cảnh hiện nay, cải cách chính sách tiền lương là vấn đề ngày càng cấp thiết.

Theo bà Phạm Chi Lan, Đảng, Nhà nước đang có nhiều thuận lợi hơn trong cải cách lương khi vị chuyên gia nhận thấy quyết tâm rất cao của Nhà nước và nhu cầu đổi mới hoạt động, tinh gọn bộ máy, vận hành nền kinh tế-xã hội theo các quy luật của thị trường, định hướng xã hội chủ nghĩa.

Tìm cách thức trả lương phù hợp với Việt Nam

Đánh giá cao các đóng góp tại Hội thảo về việc xây dựng Đề án, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ cho rằng lần cải cách tiền lương này sẽ tiếp nối thành tựu của các lần cải cách trước đây và Đảng, Nhà nước mong muốn phải cải cách mạnh mẽ, căn bản hơn.

Với việc cải cách tiền lương trong khối hành chính nhà nước, Trưởng Ban Chỉ đạo đề nghị Tổ soạn thảo Đề án nghiên cứu hai phương thức trả lương theo chức nghiệp và theo ví trí việc làm khi coi đây là vấn đề có tính then chốt trong lựa chọn, thiết kế chính sách lương hỗ trợ hiệu quả cho phát triển kinh tế-xã hội và xây dựng nền hành chính năng động.

Theo Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ, trả lương theo chức nghiệp là việc sắp xếp vị trí vào các ngạch lương nhất định và mỗi ngạch có nhiều bậc. Cách thức này tạo ra ổn định trong hệ thống công chức để gắn bó lâu dài, làm việc suốt đời trong hệ thống hành chính, tạo ra hệ thống thang bảng lương đơn giản, thăng tiến dựa vào thâm niên và trình độ đào tạo nhưng ít tạo động lực cạnh tranh, phấn đấu theo hiệu quả và làm tăng biên chế.

Còn trả lương theo vị trí việc làm là trả lương theo thứ bậc, tính chất công việc gắn với trách nhiệm của từng cơ quan, đơn vị, tổ chức. Với cách thức này sẽ kích thích cạnh tranh, nâng cao năng suất lao động nhưng có nhược điểm là thiếu ổn định.

Tuy nhiên, Phó Thủ tướng cho biết kinh nghiệm của nhiều nước là áp dụng linh hoạt 2 hình thức này và đề nghị các cơ quan nghiên cứu, làm rõ cách thức áp dụng trong điều kiện của Việt Nam.

Ảnh: VGP/Thành Chung

Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ đồng tình với ý kiến của các chuyên gia, cho rằng mức lương phải bảo đảm mức sống, có mối quan hệ tương xứng với khu vực doanh nghiệp, thị trường, không thấp hơn và không nên dùng hệ số để tính lương mà tính lương bằng tiền tuyệt đối. Ngoài ra, nên có hệ thống lương chung và dùng phụ cấp để ưu đãi đối tượng đặc thù.

Bên cạnh đó, khoảng cách giữa các bậc lương phải đủ rộng để công chức có động lực phấn đấu, khắc phục việc chức vụ cao hơn nhưng lương thấp hơn, thứ bậc không đúng, không tạo ra động lực.

Phó Thủ tướng cũng tán thành với việc rà soát lại các loại phụ cấp, phụ cấp nào gắn với chức nghiệp việc làm thì tính vào tiền lương, còn phụ cấp khác thì duy trì, tránh việc phụ cấp thành thu nhập chính, phụ cấp chỉ chiếm khoảng 30% quỹ tiền lương, còn lại 70% là thu nhập từ lương.

Đề án cũng cần thiết kế phần thưởng trong quỹ lương và trao quyền cho người sử dụng lao động chi trả. Ngoài ra, quy định chủ trương về lương “mềm” trên cơ sở khả năng ngân sách của từng địa phương, áp dụng thực hiện trả lương cho khối hành chính cao hơn quy định như Thành phố Hồ Chí Minh đang áp dụng.

Đối với khu vực sản xuất, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ cho rằng cần nhận thức được việc nhà nước phải có quy định mức lương tối thiểu, bảo đảm không người lao động nào được trả thấp hơn mức này, tránh việc bần cùng hóa, bảo vệ người yếu thế và cả vấn đề giới. Đồng thời, Trưởng Ban đề nghị cần làm rõ nhận thức khác về mức lương tối thiểu không phải là căn cứ để trả lương người lao động.

Phó Thủ tướng cũng cho rằng phải có lương tối thiểu giờ, luật hóa lương tối thiểu để xác định phương pháp tính toán gắn với mức tăng trưởng kinh tế, chỉ số lạm phát mà không nhất thiết phải điều chỉnh hằng năm.

Thành Chung