Việt Nam thể hiện vai trò lãnh đạo mạnh mẽ trong đáp ứng với HIV/AIDS

Ông Eamonn Murphy, Giám đốc Chương trình phối hợp của Liên Hợp Quốc về HIV/AIDS (UNAIDS) khu vực châu Á-Thái Bình Dương. Ảnh: VGP/Thùy Chi

Nhân chuyến thăm, làm việc tại Việt Nam của ông Eamonn Murphy, Giám đốc Chương trình phối hợp của Liên Hợp Quốc về HIV/AIDS (UNAIDS) khu vực châu Á-Thái Bình Dương, phóng viên Trang tin Tiếng Chuông-Trang tin của UBQG phòng, chống AIDS và phòng, chống tệ nạn ma túy, mại dâm có cuộc trao đổi với ông về công tác phòng, chống HIV/AIDS tại Việt Nam.

Duy trì và củng cố cam kết chặn đứng dịch HIV/AIDS

Trên cương vị một người công tác nhiều năm trong công tác phòng, chống HIV, ông đánh giá như thế nào về tiến độ phòng, chống HIV ở Việt Nam trong những năm gần đây?  

Ông Eamonn Murphy: Việt Nam đã luôn đi đầu và thể hiện vai trò lãnh đạo mạnh mẽ trong đáp ứng với HIV/AIDS, cả trong khu vực cũng như trên phạm vi toàn cầu.

Năm 2014, Việt Nam là quốc gia đầu tiên ở châu Á-Thái Bình Dương cam kết thực hiện mục tiêu 90-90-90. Năm 2016, Phó Thủ Tướng Vũ Đức Đam đã tham dự phiên họp cấp cao của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc về HIV/AIDS, phát biểu trước Đại Hội Đồng cùng một người phụ nữ nhiễm HIV, đưa ra thông điệp mạnh mẽ về sự cần thiết phải duy trì và củng cố cam kết chặn đứng dịch HIV/AIDS.

Tính đến cuối năm 2017, Việt Nam đã đạt được những bước tiến rất cụ thể và ấn tượng, như đã điều trị kháng HIV được cho một nửa tổng số người nhiễm HIV; mở rộng nhanh chóng chương trình điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc thay thế Methadone. Hiện Việt Nam đang điều trị cho hơn 52.000 người nghiện heroin. Đây là những thành tựu rất lớn của Việt Nam, là điểm sáng trong khu vực.

Theo ông đâu là những thách thức và cơ hội của Việt Nam trong việc thực hiện các mục tiêu về Dồn tổng lực cho phòng, chống AIDS, bao gồm thực hiện mục tiêu 90-90-90? Những nhân tố chính để có thể vượt qua được thách thức là gì, thưa ông?

Ông Eamonn Murphy: Việt Nam đang đi đúng hướng trong phòng, chống AIDS, nhưng cũng đang đứng trước nhiều thử thách. Mỗi năm Việt Nam vẫn còn đến 11.000 người mới nhiễm HIV. Hình thái dịch vẫn đang có những diễn biến mới và phức tạp, một ví dụ là chúng ta đã thấy số nhiễm mới trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới gia tăng. Việt Nam cũng đang ở trong giai đoạn chuyển đổi về tài chính và hệ thống phòng, chống HIV. Kỳ thị và phân biệt đối xử vẫn còn là rào cản lớn cho người nhiễm HIV trong việc tiếp cận và sử dụng các dịch vụ phòng, chống HIV.

Tuy nhiên, Việt Nam có lợi thế là có được sự cam kết chính trị mạnh mẽ ở cấp cao. Nghị quyết số 20 của Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam về chăm sóc sức khỏe nhân dân trong tình hình mới đã khẳng định cam kết nỗ lực kết thúc dịch AIDS vào năm 2030 và gia tăng đầu tư trong nước cho phòng, chống AIDS. Đây là một quyết sách hết sức đúng đắn và kịp thời trong bối cảnh Việt Nam đã trở thành một quốc gia có thu nhập trung bình, do đó nguồn lực quốc tễ hỗ trợ phòng, chống AIDS đang giảm nhanh, đòi hỏi phải gia tăng đầu tư trong nước cho chương trình phòng, chống HIV.

Một thách thức khác là chúng ta phải luôn theo sát và hiểu rõ dịch HIV đang tiến triển như thế nào, nhanh chóng áp dụng và mở rộng những sáng kiến mới có hiệu quả để cải thiện ứng phó với dịch. Việt Nam đang thí điểm điều trị dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) cho nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới, đây là một công cụ dự phòng mới và rất hiệu quả. Nhanh chóng mở rộng cung cấp PrEP cho những người có nguy cơ cao lây nhiễm HIV, song song với việc tiếp tục mở rộng các can thiệp dự phòng đã cho thấy hiệu quả như chương trình bơm kim tiêm sạch, chương trình Methadone và bao cao su là vô cùng quan trọng để giảm số nhiễm HIV mới.

Một nỗ lực rất lớn của Việt Nam trong việc duy trì bền vững nguồn tài chính cho chương trình điều trị HIV mà các quốc gia khác có thể học tập, là sử dụng nguồn bảo hiểm y tế. Thách thức ở đây là làm thế nào để nhanh chóng mở rộng được độ bao phủ và việc sử dụng bảo hiểm y tế cho người nhiễm HIV.

Như vậy thách thức lớn trên mọi mặt trong đáp ứng với HIV chính là làm thế nào để đẩy nhanh tiến độ, thực hiện Dồn tổng lực (Fast-Track) cho phòng, chống AIDS. Ở Việt Nam, TPHCM đã đi tiên phong là thành phố Fast-Track đầu tiên, và đang làm rất tốt. Tôi mong rằng Hà Nội cũng sẽ trở thành một thành phố Fast-Track và trở thành một điểm sáng nữa trong Dồn tổng lực cho phòng, chống AIDS ở Việt Nam cũng như trong khu vực.

Đồng thời chúng ta cũng không thể lơ là việc tiếp tục hỗ trợ các tỉnh còn nhiều khó khăn và các tỉnh miền núi, những nơi đó vẫn cần đến sự giúp đỡ của cả Chính phủ và các đối tác phát triển quốc tế.

Cần giữ vững cam kết chính trị ở mọi cấp, mọi ngành

Xin ông có thể nói rõ hơn về một số vấn đề quan trọng mà ông đã nhắc tới, như giữ vững cam kết chính trị trong phòng, chống AIDS; bảo đảm đầu tư đủ và hiệu quả cho phòng chống HIV gồm cả dự phòng và điều trị, từ nguồn lực trong nước; nhanh chóng mở rộng các sáng kiến mới và hiệu quả. Theo ông, Việt Nam cần làm gì để để thể hiện tốt hơn những ưu tiên này?

Ông Eamonn Murphy: Sáng nay tôi có cuộc gặp với lãnh đạo Ủy ban các vấn đề xã hội của Quốc Hội Việt Nam, cơ quan này đóng một vai trò quan trọng bên cạnh Bộ Y tế và Chính phủ trong việc điều chỉnh Luật Phòng, chống HIV sẽ diễn ra trong thời gian tới, 10 năm sau khi Luật này ra đời. Như vậy, việc giữ vững cam kết chính trị trong phòng, chống AIDS cần có ở mọi cấp, mọi ngành chứ không chỉ ở Bộ Y tế. Các tỉnh thành cũng cần thể hiện giữ vững cam kết thông qua việc triển khai thực hiện tốt các quyết định của Thủ tướng Chính phủ về bảo đảm tài chính cho phòng, chống AIDS và về hỗ trợ người nhiễm HIV tham gia và sử dụng bảo hiểm y tế.

Các tỉnh, thành phố có vai trò quan trọng trong việc mở rộng độ bao phủ dịch vụ HIV, ví dụ chương trình điều trị nghiện bằng thuốc thay thế Methadone hay chương trình xét nghiệm HIV tại cộng đồng rất cần được chú trọng mở rộng, cả chương trình điều trị cũng vậy, vì vẫn còn một nửa tổng số người nhiễm HIV chưa được điều trị. Đó chính là 2 mục tiêu 90 đầu tiên: 90% tổng số người nhiễm HIV biết được tình trạng nhiễm của bản thân, 90% số người được chẩn đoán nhiễm HIV được điều trị. Mục tiêu 90 thứ ba là 90% số người tham gia điều trị HIV duy trì được tải lượng HIV dưới ngưỡng ức chế để bảo đảm sức khỏe cho người nhiễm HIV và ngăn ngừa lây nhiễm HIV ra cộng đồng. Việt Nam đang làm tốt mục tiêu này nhưng cần mở rộng hơn nữa xét nghiệm tải lượng virus thường quy.

Xin ông cho biết, UNAIDS sẽ hỗ trợ gì cho Việt Nam trong bối cảnh chuyển đổi đang diễn ra?

Ông Eamonn Murphy: Như đã tôi đã nói ở trên, Việt Nam đã trở thành một quốc gia có thu nhập trung bình và đang phát triển kinh tế mạnh mẽ, vì vậy các nhà tài trợ đang rút dần hỗ trợ. Để kịp thời đáp ứng, Việt Nam đang gia tăng nguồn lực trong nước đầu tư cho công tác phòng, chống HIV/AIDS. UNAIDS sẽ tiếp tục hỗ trợ nhằm bảo đảm tính liên tục, bền vững cũng như chất lượng của các dịch vụ phòng, chống HIV, cả về dự phòng và điều trị. UNAIDS sẽ tiếp tục đóng vai trò cầu nối, kết nối các cán bộ hoạch định chính sách, quản lý chương trình, cộng đồng và đối tác phát triển, và điều phối hợp tác đối tác trong các vấn đề chính sách liên quan đến phòng, chống HIV/AIDS.

UNAIDS cũng sẽ tiếp tục hỗ trợ Việt Nam trong lĩnh vực thông tin chiến lược về HIV/AIDS để có hiểu biết chính xác, kịp thời về diễn biến dịch cũng như tiến độ của chương trình phòng, chống AIDS.

Từng là Giám đốc Quốc gia của UNAIDS tại Việt Nam và Myanmar, hiện là Giám đốc Khu vực của UNAIDS, xin ông chia sẻ một số ý chính về diễn biến dịch HIV trong khu vực, cũng như các vấn đề nổi cộm trong đáp ứng với dịch HIV ở châu Á-Thái Bình Dương?

Ông Eamonn Murphy: Một vấn đề nổi cộm trong khu vực hiện nay là sự lơ là chủ quan, cho rằng AIDS không còn là một mối nguy cho sức khỏe cộng đồng nữa. Thế nhưng chúng ta đã thấy số nhiễm mới HIV đang gia tăng ở nhiều quốc gia trong khu vực, như ở Philippines, Malaysia, Pakistan, Papua New Guinea. Chúng ta đang thấy xuất hiện nhiều ổ dịch mới trong khu vực, như ở Ấn Độ, một số bang trước kia không có dịch nặng nhưng giờ đang phải đối phó với số nhiễm mới gia tăng nhanh. Đây là thách thức lớn nhất. Chúng ta phải nhận thức được rằng còn rất nhiều việc phải làm để khống chế được dịch HIV, bây giờ chưa phải là lúc có thể nghỉ ngơi.

Một vấn đề nữa, là số nhiễm mới phần lớn xảy ra trong thanh niên, cả trong nhóm quan hệ tình dục đồng giới và khác giới, và những người trẻ tuổi này chủ yếu giao tiếp trên mạng internet. Họ không còn đến các quán bar để kết bạn và trao đổi nữa, tất cả diễn ra trên mạng internet. Vì vậy đáp ứng của chương trình phòng, chống HIV/AIDS cũng phải thích ứng với những thay đổi này trong đời sống xã hội để có can thiệp hiệu quả.

Tôi mong muốn được hợp tác với Việt Nam trong việc áp dụng các sáng kiến mới và hiệu quả và chia sẻ bài học của các bạn ra khu vực, bởi Việt Nam đã luôn rất nhanh nhạy trong việc áp dụng các sáng kiến mới và giải pháp mang tính thực tiễn cao trong công tác phòng, chống AIDS.

Ông đã đóng vai trò rất quan trọng trong việc mở rộng độ bao phủ các dịch vụ HIV ở Myanmar, cải thiện khung pháp lý và tạo môi trường thuận lợi cho việc cung cấp các dịch vụ phòng, chống HIV cho các nhóm chính có nguy cơ cao lây nhiễm HIV. Ông có thể chia sẻ một vài giải pháp, thực hành tốt mà Việt Nam có thể tham khảo học tập?

Ông Eamonn Murphy: Phải nói ngay là tôi rời Việt Nam sang công tác ở Myanmar, mang theo nhiều bài học kinh nghiệm quí báu từ đây. Tôi đã dùng những kinh nghiệm của Việt Nam, điều chỉnh cho phù hợp với bối cảnh và điều kiện ở Myanmar, thuyết phục các đối tác ở đó tận dụng các cơ hội để tạo ra thay đổi.

Myanmar đã nhanh chóng mở rộng được độ bao phủ chương trình điều trị HIV, và cũng đi theo hướng phân cấp như ở Việt Nam. Kinh nghiệm hợp tác trong xây dựng luật pháp chính sách ở Việt Nam cũng được áp dụng trong quá trình xây dựng luật pháp liên quan đến HIV ở Myanmar.

Về phía Myanmar, tôi nghĩ một vài thực hành tốt có thể chia sẻ là qui trình từ xét nghiệm đưa vào điều trị nhanh chóng và chuyển tiếp những người có kết quả xét nghiệm âm tính sang chương trình dự phòng, hoặc cách tiếp cận tổng thể hơn ở khu vực nông thôn trong đó phòng, chống HIV kết hợp với phòng, chống các bệnh lây khác như viêm gan, lao, giang mai. Nhưng xin nhắc lại là Việt Nam có rất nhiều cách làm hay, mô hình thành công và kinh nghiệm tốt có thể chia sẻ để các quốc gia khác trong khu vực học hỏi.

Xin chân thành cảm ơn ông Eamonn Murphy vì những đóng góp quan trọng của ông trong công cuộc phòng, chống HIV/AIDS của Việt Nam. Chúc ông luôn mạnh khỏe để hoàn thành tốt nhiệm vụ trên cương vị mới.

Thùy Chi (thực hiện)