Hoá giải điểm ‘nóng’, phát triển DNNN phù hợp với bối cảnh mới

Trong phát triển kinh tế, một trong những nhiệm vụ trọng tâm được Đảng và Nhà nước luôn quan tâm là việc nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp Nhà nước. Ảnh minh họa

Từ khi bắt đầu công cuộc đổi mới (1986), một trong những nhiệm vụ trọng tâm được Đảng và Nhà nước luôn quan tâm là việc nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp (DN) có sử dụng vốn Nhà nước.

Qua quá trình thí điểm triển khai đại trà rồi tổng kết rút kinh nghiệm, Hội nghị Trung ương III khoá IX đã ra một Nghị quyết chuyên đề về doanh nghiệp Nhà nước (DNNN).

Đến nay các điều kiện kinh tế trong nước và quốc tế đã có nhiều biến đổi, bản thân nền kinh tế sau 30 năm đổi mới cũng đã có những thay đổi mang tính chất quyết định, đột phá. Vì vậy việc có một cái nhìn khách quan, toàn diện theo đúng tinh thần của Cương lĩnh 2011 đã được Đại hội Đảng lần thứ XI thông qua và theo tinh thần Hiến pháp 2013 đã được Quốc hội khoá XIII thông qua là điều cấp thiết.

Bên cạnh những vấn đề tồn tại yếu kém của các hệ thống DNNN, Nghị quyết đã chỉ ra nhiều giải pháp quan trọng để nâng cao hiệu quả hoạt động của DNNN. Đứng ở góc độ pháp lý, chúng ta có thể thấy một số điểm mới.

Thứ nhất là nhận thức mới về khái niệm DNNN. Nghị quyết đã chỉ rõ khái niệm DNNN là khái niệm được sử dụng ở nước ta từ khi áp dụng nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung, đến nay đã có nhiều thay đổi. Nghị quyết tập trung làm rõ vấn đề quản lý và nâng cao hiệu quả phần vốn Nhà nước tại DN, bao gồm DN Nhà nước giữ 100% vốn điều lệ, hoặc những DN mà Nhà nước giữ cổ phần hoặc góp vốn chi phối. Nghị quyết đã xác định DNNN sẽ tập trung vào những lĩnh vực then chốt, thiết yếu, những địa bàn quan trọng và các công trình phục vụ quốc phòng, an ninh, những lĩnh vực mà hiệu quả vốn đầu tư không cao, các DN của các thành phần kinh tế khác không muốn đầu tư. Nghị quyết cũng chỉ rõ hoạt động của DNNN hiện nay chịu sự chi phối của hệ thống pháp luật mới được thông qua như Luật Doanh nghiệp năm 2014, Luật Quản lý, sử dụng vốn Nhà nước đầu tư vào sản xuất kinh doanh tại DN, Luật Đầu tư công và nhiều luật khác.

Vấn đề thứ hai mà Nghị quyết chỉ ra là đẩy mạnh cơ cấu lại và thu hẹp lĩnh vực hoạt động của DNNN. Nghị quyết cũng đã xác định số lượng và phạm vi ngành, lĩnh vực của các DNNN, DN có vốn Nhà nước dựa trên mục tiêu và nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội của từng thời kỳ, trong đó giai đoạn từ nay đến năm 2030 phấn đấu đưa nước ta trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại. Nhà nước cần phải rút lui khỏi những lĩnh vực mà các thành phần kinh tế khác trong nền kinh tế có thể đảm đương được theo phương châm Nhà nước tạo mọi điều kiện cho các DN của các thành phần kinh tế khác tham gia ngày càng tích cực vào mọi ngành và lĩnh vực của nền kinh tế, trên cơ sở thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN mà Nhà nước xây dựng.

Đặc biệt trong quá trình thu hẹp diện DNNN, Nghị quyết đã chỉ rõ các giải pháp để đẩy nhanh quá trình cổ phần hoá DNNN hoặc thực hiện các phương châm giao, bán, khoán phần vốn Nhà nước tại các DN mà Nhà nước không cần chi phối. Trong đó đặc biệt lưu ý việc sử dụng tốt các thiết chế hiện có như Tổng Công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn Nhà nước, Công ty Quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng và Công ty Mua bán nợ, đồng thời với việc hình thành một cơ quan chuyên trách của Nhà nước làm đại diện chủ sở hữu đối với DNNN theo tinh thần của Luật Quản lý, sử dụng vốn Nhà nước đầu tư vào sản xuất kinh doanh tại DN.

Vấn đề thứ ba là Nghị quyết đặc biệt nhấn mạnh đến việc đổi mới, nâng cao hiệu quả của hệ thống quản trị hiện đại, tiên tiến theo mô hình quản trị DN đang được áp dụng tại nhiều nước có trình độ khoa học công nghệ cao. Nghị quyết cũng chỉ rõ việc xây dựng đội ngũ cán bộ quản lý DNNN là nhiệm vụ trọng tâm trong giai đoạn tới.

Vấn đề thứ tư là đặt DNNN vận hành theo cơ chế thị trường. Trong đó Nghị quyết đã chỉ rõ yêu cầu phải làm rõ quan hệ kinh tế và tài chính giữa Nhà nước và DNNN với tư cách Nhà nước là chủ sở hữu và DN tạo lợi nhuận; xây dựng thước đo để đánh giá hiệu quả sử dụng vốn tại DNNN theo chuẩn mực quản trị DNNN mà Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) đang áp dụng. Trong đó lưu ý đặc biệt đến việc tách các nghĩa vụ mà DN của các thành phần kinh tế phải thực hiện theo quy định của pháp luật như thuế bảo vệ môi trường, thuế khai thác tài nguyên… để so sánh hiệu quả việc sử dụng vốn của DNNN so với DN của các thành phần kinh tế khác, có lưu ý đến việc DNNN sẽ phải hoạt động trong một số ngành và lĩnh vực mà hiệu quả đầu tư không cao, các DN của các thành phần kinh tế khác không đầu tư.

Nghị quyết cũng chỉ rõ yêu cầu quan trọng nhất của DNNN là phải hình thành và xây dựng được các chuỗi sản xuất, cung ứng, đẩy nhanh quá trình các DN Việt Nam tham gia sâu vào việc hình thành các chuỗi giá trị của sản phẩm hàng hoá trong khu vực và trên thế giới, làm bà đỡ cho các DN tư nhân, chủ yếu là DN nhỏ và vừa, tham gia được vào chuỗi giá trị sản phẩm khu vực và toàn cầu, tránh tình trạng DNNN khép kín chuỗi giá trị, các DN của các thành phần kinh tế khác không tham gia vào được.

Nghị quyết cũng đã đi vào một điểm “nóng” hiện nay là vấn đề xác định giá trị DN và giá bán phần vốn của Nhà nước trong quá trình cổ phần hoá hoặc thoái vốn Nhà nước tại DN.

Đây chính là một khâu rất quan trọng mà trong thời gian vừa qua thường được một bộ phận những người không muốn đẩy nhanh tiến độ cổ phần hoá đưa ra để biện minh cho việc chậm triển khai cổ phần hoá.

Nghị quyết đã xác định việc định giá giá trị DN và giá bán cổ phần phải tuân thủ theo nguyên tắc thị trường, công khai, minh bạch, trong đó xác định rõ vai trò, trách nhiệm của cơ quan tư vấn và đặt vấn đề bán vốn Nhà nước tại DN trong tổng thể yêu cầu tái cơ cấu vốn Nhà nước tại các DN sản xuất kinh doanh theo hướng tôn trọng quy luật của thị trường. Việc định ra giá bán là theo nguyên tắc cung cầu, nhưng phải có kế hoạch sử dụng hợp lý và hiệu quả phần tiền thu được từ khoản thoái vốn tại DN để đảm bảo hiệu quả sử dụng cuối cùng là cao nhất.

Vấn đề thứ 5 là nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước đối với DNNN. Trên cơ sở Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII, Nghị quyết Hội nghị Trung ương V đã đề ra việc thành lập một cơ quan chuyên trách của Nhà nước làm đại diện chủ sở hữu đối với DN. Nghị quyết đã yêu cầu các cơ quan quản lý Nhà nước phải tách bạch được chức năng Nhà nước quản lý và Nhà nước sản xuất, trong đó làm rõ mô hình Chính phủ kiến tạo, Chính phủ phục vụ, và công khai minh bạch các hoạt động sử dụng tài chính Nhà nước, sử dụng lợi nhuận thu được từ vốn và tài sản của DNNN trong các hoạt động thường xuyên và đầu tư của mình. Ngay sau khi có Nghị quyết, Chính phủ cũng đã khẩn trương hoàn thiện Đề án xây dựng cơ quan quản lý DNNN theo hướng thực hiện quyền và trách nhiệm của chủ sở hữu tại DNNN; giám sát thực hiện các kế hoạch sản xuất kinh doanh của DN và cuối cùng là làm công tác đào tạo cán bộ quản trị DN. Nghị quyết cũng đã chỉ rõ cần đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng trong DN có vốn góp của Nhà nước theo hướng tách bạch chức năng chỉ đạo định hướng, xây dựng đội ngũ quản trị DN của tổ chức Đảng với công tác sản xuất kinh doanh của bộ phần điều hành. Đặc biệt đối với các tập đoàn, tổng công ty lớn có ý nghĩa then chốt trong phát triển kinh tế xã hội của đất nước, Nghị quyết cũng đã làm sâu sắc hơn chức năng nhiệm vụ của Đảng uỷ cấp trên cơ sở trong DNNN.

Có thể nói Nghị quyết số 12 của Hội nghị lần thứ 5 Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá XII chứa đựng nhưng quan điểm, chủ trương và giải pháp mang tính chiến lược đối với việc nâng cao hiệu quả hoạt động của DNNN.

Việc sớm thể chế hoá, đưa các quan điểm, chủ trương giải pháp nêu trong Nghị quyết vào cuộc sống sẽ là những cú hích mới tạo đà cho hồi phục kinh tế ở nước ta, đồng thời cũng đặt ra cho việc hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa phải có cái nhìn khách quan, toàn diện đối với DNNN để tránh tình trạng quá ưu ái DNNN mà quên đi sự đối xử bình đẳng với DN tư nhân và DN có vốn đầu tư nước ngoài.

TS. Nguyễn Đức Kiên-Thanh Thủy