Tìm cách nâng sức cạnh tranh của kinh tế tập thể

Ảnh: VGP/Huy Thắng

Đây là nội dung, được trao đổi tại Hội thảo khoa học "Đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể trong tiến trình tái cơ cấu nền kinh tế” do Ban Kinh tế Trung ương phối hợp với các đơn vị liên quan tổ chức ngày 27/12 tại Hà Nội.

Từ chủ trương tốt đến triển khai vẫn còn rào cản

Phát biểu tại Hội thảo, ông Vương Đình Huệ,  Trưởng Ban Kinh tế Trung ương đánh giá chuyển biến của khu vực kinh tế tập thể còn chậm, tốc độ tăng trưởng khu vực này chậm, thiếu ổn định, tỷ lệ đóng góp vào GDP của cả nước giảm dần. Quy mô của tổ HTX nhỏ, công nghệ lạc hậu, trình độ năng lực của đội ngũ cán bộ quản lý yếu, chất lượng, hiệu quả hoạt động còn thấp.

Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Cao Đức Phát cho rằng, kinh tế HTX gặp khó khăn do thiếu các tác nhân trung gian làm bệ đỡ cho kinh tế nông hộ. Chi phí giao dịch trong liên kết nông dân với doanh nghiệp lớn khiến các doanh nghiệp gặp nhiều rủi ro và không mặn mà đầu tư vào khu vực nông nghiệp. “Cánh đồng lớn” có nguy cơ  không mở rộng ra được và mãi là vẫn là “Cánh đồng mẫu” như tên gọi ban đầu nếu không có các HTX  liên kết nông dân-doanh nghiệp hiệu quả.

Về những vướng mắc, đại diện một mô hình kinh tế tập thể thành công, ông Phan Quốc Ân, người nhiều năm là Chủ nhiệm HTX chăn nuôi Quý Hiền (tỉnh Lào Cai) dẫn chứng về những thủ tục và triển khai không hợp lý, ví dụ quy định: chủ hàng phải đăng ký trước 3 ngày, khi nhận được đăng ký; trạm thú y hướng dẫn chủ hàng tập kết tại khu vực cách ly kiểm dịch chậm nhất trong 2 ngày kể từ khi động vật tập trung tại khu vực kiểm dịch phải kiểm dịch xong.

Ông Ân cho rằng nếu thực hiện đúng quy định trên thì hàng chục tấn gà và hàng vạn quả trứng cũng phải mất 5 ngày tập kết trong điều kiện thiếu ăn, thiếu nước nhiệt độ không đảm bảo thì chất lượng sản phẩm cũng bị ảnh hưởng. Chưa kể, các HTX gặp nhiều khó khăn về vay vốn ngân hàng khi lãi suất chưa ưu đãi. Còn tài sản thế chấp thì bị định giá quá thấp, vì đất chăn nuôi phải xa khu dân cư nên định giá chỉ 22.000 đồng/1 m². Mức vay của HTX tốt cũng chỉ được khoảng 500 triệu đồng (chỉ đủ nuôi gà, lợn ăn ít ngày).

Tuy vậy, ông Phan Quốc Ân vẫn khẳng định ưu thế của kinh tế tập thể. Vì nếu như trước kia do sản xuất nhỏ lẻ nên các hộ không có điều kiện tiếp cận cơ sở sản xuất con giống, thức ăn có uy tín, chủ yếu mua trôi nổi trên thị trường; không đủ nguồn lực đầu tư đổi mới công nghệ theo hướng tiên tiến, vốn tích lũy ít nên “bị ngã là không đứng dậy được”. Chưa kể hộ cá thể khó tiếp cận với các kênh vốn có lãi suất thấp, thủ tục nhanh, hệ số sử dụng vốn 1 năm chỉ 2,3 vòng. Trong khi đó, HTX sử dụng hệ số có thể đạt tới 7,8 vòng vì có thể lấy tiền bán hàng đàn trước nuôi đàn sau dễ dàng hơn. Hơn nữa, ngoài nguồn vốn ngân hàng (chỉ chiếm 5-7%), thì HTX vẫn huy động được vốn trong dân.

Cần có cơ chế đồng bộ, hiệu quả

Theo ông Vương Đình Huệ, sản xuất nông nghiệp của nước ta hiện nay chủ yếu là sản xuất manh mún, quy mô nhỏ lẻ, nhu cầu hợp tác trong sản xuất càng bức thiết. Cần tăng cường trách nhiệm các cấp ủy Đảng, chính quyền, cán bộ Đảng viên trong kinh tế tập thể. Tăng cường vai trò trách nhiệm của tổ chức Liên minh HTX, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể nhân dân, hiệp hội trong phát triển kinh tế tập thể.

Cùng quan điểm, ông Triệu Tài Vinh, Bí thư Tỉnh ủy Hà Giang cho rằng cần sớm kiện toàn thống nhất bộ máy quản lý Nhà nước về kinh tế tập thể từ tỉnh đến cơ sở, dành nguồn lực nhất định để đầu tư phát triển kinh tế tập thể. Cần có các bộ phận chuyên trách (không phải kiêm nhiệm như hiện nay) để triển khai các chủ trương cụ thể hiệu quả hơn, kịp thời giải quyết các vướng mắc về vốn, đất đai.

Chia sẻ kinh nghiệm địa phương, ông Triệu Tài Vinh cho biết tỉnh Hà Giang đã có chỉ đạo lồng ghép các nguồn vốn sự nghiệp, chương trình, các đề án để hỗ trợ hoạt động các HTX. Các ngành chuyên môn của tỉnh đã phối hợp, hướng dẫn cho 8 HTX nông nghiệp thành lập, hoàn thiện hồ sơ, hỗ trợ 30 triệu đồng/1 HTX. Tỉnh rà soát lại quỹ đất tạo thuận lợi giao đất hoặc cho thuê mặt bằng đối với các HTX. Nhờ đó, Hà Giang đã có những mô hình HTX tiên tiến thành công (HTX chế biến rượu ngô men lá truyền thống tại huyện Quản Bạ với sản phẩm rượu đạt chuẩn cao; HTX chế biến chè Phìn Hồ lọt top 100 sản phẩm cạnh tranh trong nước; HTX phát triển làng nghề gắn với du lịch tại 4 huyện vùng Cao nguyên đá…

Ở Sóc Trăng, theo ông Lê Thành Trí, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Sóc Trăng, trên địa bàn tỉnh đang hình thành một số HTX sản xuất lúa giống, HTX nông nghiệp Evergrowth (bò sữa) đang hoạt động hiệu quả.

Kinh nghiệm rút ra là HTX muốn phát triển bền vững vẫn phải đảm bảo yếu tố đảm bảo tính cạnh tranh, hoạt động như một doanh nghiệp. Phải có tính ràng buộc nhất định, các thành viên phải sử dụng dịch vụ HTX. Cần phải có tính chuyên môn hóa trong thống nhất, trong hệ thống HTX cần có tổ chức theo trục dọc (liên minh) và tổ chức ngang (ngành hàng).

Bộ trưởng Cao Đức Phát nhấn mạnh cần tiếp tục nghiên cứu bổ sung sửa đổi Luật Thuế giá trị gia tăng (VAT), thuế thu nhập doanh nghiệp nhằm tạo điều kiện cho các HTX nông nghiệp có điều kiện kinh doanh tốt hơn các càng hóa thiết yếu. Cần xây dựng Nghị định riêng về HTX nông nghiệp và ban hành chính sách đặc thù đối với các HTX hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp cũng như tăng cường đầu tư cơ sở hạ tầng thiết yếu phục vụ sản xuất, kinh doanh (như công trình thủy lợi, cơ sở dịch vụ, bảo quản, chế biến sau thu hoạch) giúp các HTX nông nghiệp đảm nhận tốt vai trò cung cấp dịch vụ phục vụ sản xuất.

Huy Thắng