Hàng Thiếc - tên nghề đã trở thành tên phố

“Hàng Thiếc” là một phố nhỏ được lưu danh đến ngày nay cũng bởi nơi này khi xưa đã phát triển nghề đúc thiếc làm đồ gia dụng. Là một phố cổ, hình thành thời Lê, Hàng Thiếc nổi tiếng từ xa xưa:

“Rủ nhau đi khắp Long Thành
Ba mươi sáu phố rành rành chẳng sai
Hàng Bồ, Hàng Bạc, Hàng Gai
Hàng Buồm, Hàng Thiếc, Hàng Bài, Hàng Khay”

Phố Hàng Thiếc dài khoảng 130m. Một đầu của Hàng Thiếc là phố Hàng Nón, đầu kia giáp với ngã tư Bát Đàn - Thuốc Bắc. Nơi này là đất lành của người làng Phú Thứ (Hoài Đức). Họ và người dân ở các vùng miền khác nhau về đây cùng phát triển nghề làm đồ gia dụng bằng thiếc. Đây là một nghề thủ công phát triển từ thời Lê. Sản phẩm mang dấu ấn đặc trưng của thời đại và đời sống dân sinh. Đó là những cây đèn thắp dầu lạc, cây nến, lư hương, ấm pha chè, khay đựng đồ uống chè, bao đựng chè... Vì vậy mà tên nghề đã trở thành tên phố. Trải mấy trăm năm tên phố vẫn còn đến ngày nay, cho dù nghề làm thiếc đã mai một.

Để thích ứng với nhu cầu mới, những người thợ thủ công ở Hàng Thiếc đã chuyển sang sản xuất đồ gia dụng bằng sắt tây hoặc bằng tôn hoa. Mặt hàng phổ biến là xô, thùng đựng nước và gánh nước, chậu rửa, chậu giặt, hòm đựng quần áo, gầu múc nước... Con phố nhỏ vốn không mấy khi yên tĩnh bởi những âm thanh  của việc gò, hàn càng nhộn nhịp hơn mỗi độ trung thu về. Thợ thủ công ở đây đã tận dụng những nguyên vật liệu trong quá trình sản xuất làm những món đồ chơi nho nhỏ cho con trẻ: tầu thủy, máy bay cho bé trai; đèn quả đào có cô tiên, đèn bướm cho bé gái.

Nhưng rồi mặt hàng gia dụng bằng sắt tây, tôn hoa một lần nữa lại phôi phai. Xã hội phát triển, đời sống nhân dân được cải thiện, nhà nhà đã có nước máy kéo về đến tận nhà, người dân không còn phải gánh nước, chứa nước, hay dùng thùng, xô, chậu xếp hàng rồng rắn chờ đến lượt hứng nước nữa. Sản phẩm tiêu thụ chậm dần. Người thợ thủ công ở Hàng Thiếc lại thêm một lần tìm tòi, nghiên cứu, chuyển sang mặt hàng mới. Họ bắt tay vào sản xuất hàng nhôm kính. Đó là những đồ dùng thiết yếu như tủ bếp, tủ hàng, kệ bày hàng, giá phơi quần áo... Một nghề mới cũng phát triển ở đây, đó là tráng gương, cắt kính. Hàng nhôm kính phát triển khá mạnh, có thể gặp ở nhiều phố của Hà Nội.

Nhưng với người Hà Nội thì chỉ nói đến phố Hàng Thiếc, người ta đã biết đến mặt hàng chủ yếu và thế mạnh của người thợ thủ công nơi đây. Đó là những sản phẩm được chế tác để phục vụ cuộc sống. Là những người dân lao động cần cù, nhạy bén, luôn thích nghi với nhu cầu thay đổi của xã hội, của thị trường.

Hàng Thiếc không chỉ lưu danh trong lịch sử phát triển của Thăng Long Hà Nội bởi bàn tay khéo léo của những người thợ thủ công mà còn lưu dấu trong những trang sử hào hùng, ghi lại cuộc đấu tranh bảo vệ Thủ đô trong những ngày toàn quốc kháng chiến (mùa đông năm 1946). Hàng Thiếc nằm trong Liên khu I, là nơi diễn ra những trận đánh ác liệt giữa Trung đoàn Thủ đô và quân xâm lược Pháp. Sử sách còn ghi lại trận chiến quyết liệt tại đây (ngày 7/2/1947) giữa quân, dân Hà Nội với binh lính xâm lược Pháp. Trận đánh kéo dài mấy ngày liền. Quân Pháp dùng bazoka bắn phá dữ dội vào phố Hàng Thiếc. Chúng cố chiếm từng ngôi nhà. Các chiến sỹ Trung đoàn Thủ đô chống trả quyết liệt. Quyết tâm bảo vệ từng căn nhà, từng góc phố, từng tấc đất của Thủ đô yêu dấu. Sáu mươi ngày đêm khói lửa ngút trời Hà Nội, phố Hàng Thiếc nói riêng, khu phố cổ nói chung đã biến thành trận địa giao tranh ác liệt giữa ta và địch... Không chỉ có vậy, số nhà 42 của phố là di tích cách mạng nổi tiếng. Đây là nơi làm việc của đồng chí Đỗ Ngọc Du, một trong những người sáng lập Đông Dương Cộng sản Đảng. Đồng chí được bầu làm Bí thư Xứ ủy Bắc kỳ và Bí thư Đảng bộ Hà Nội.

Phố Hàng Thiếc sẽ còn mãi với Thăng Long, với Hà Nội.

Thương Hường