20 năm ĐH ngoài công lập: Một góc nhìn khác

Tại Hội nghị tổng kết 20 năm giáo dục đại học, cao đẳng ngoài công lập (NCL) vừa diễn ra tại Hà Nội hôm 14/3, bên cạnh những lời “kêu ca phàn nàn” vẫn có nhiều quan điểm, ý kiến rất lạc quan, đáng mừng về sự phát triển của các trường này. Chính điều đó mang lại cho xã hội một cách nhìn khác về các vấn đề của các trường NCL.

Thực tế trên “một cánh đồng”

Có một thực tế là trường NCL đã và đang phải vật lộn với rất nhiều khó khăn. Tuy nhiên, nhìn những khó khăn, thách thức các trường đặt ra tại Hội nghị có vẻ như đều xoay quanh các vấn đề về tài chính. Tất nhiên, đây đều là những lý do chính đáng, đóng vai trò quan trọng tới sự phát triển của các trường NCL.

Nhưng, nên chăng các trường NCL cũng tự nhìn nhận lại mình?

Sau 20 năm, vẫn có những trường NCL cực kỳ thành công và lớn mạnh. Đó là câu chuyện của ĐH Văn Lang, ĐH Mở bán công TP HCM, ĐH Hutech, ĐH Duy Tân, ĐH Thăng Long…

Đó là những thành tựu mà theo đánh giá của Bộ trưởng Bộ GDĐT Phạm Vũ Luận, là những đóng góp không chỉ góp phần củng cố, nâng cao uy tín, hình ảnh của các trường mà còn nâng cao hình ảnh các trường NCL và hình ảnh nền giáo dục ĐH Việt Nam nói chung.

Song số đông còn lại, đặc biệt những trường mới thành lập ồ ạt trong một vài năm trở lại đây hầu như đều đang gặp rất nhiều khó khăn về mọi mặt.

Về điều này GS Trần Hữu Nghị, Hiệu trưởng Trường Đại học Dân lập Hải Phòng cũng phải thừa nhận phần lớn các trường ngoài công lập chưa khẳng định được vị thế của mình nên gặp khó khăn trong công tác tuyển sinh, không thu hút được những học sinh tốt vào học tại trường.

Những bất cập của các trường NCL hiện nay đều giống nhau, đó là số lượng trường, qui mô đào tạo tăng nhanh nhưng điều kiện đảm bảo chất lượng chưa tương xứng.

Nhìn vào bức tranh chung toàn ngành, chỉ từ năm1987 - 2009, số sinh viên cả nước tăng 13 lần nhưng số giảng viên chỉ tăng 3 lần. Do đó, tỷ lệ sinh viên/giảng viên khá cao (năm học 2008 - 2009 là 28). Đối với một số trường ĐH ngoài công lập tỷ lệ này còn cao hơn, có trường số lượng giảng viên cơ hữu thường thấp hơn số giảng viên thỉnh giảng.

Một số giảng viên thỉnh giảng có tên trong vài ba trường, đội ngũ giảng viên cơ hữu chủ yếu là những người cao tuổi, giảng viên trẻ không nhiều và nếu có thường là mới tốt nghiệp, trình độ chuyên môn hạn chế..

Việc xây dựng chương trình, biên soạn giáo trình, tài liệu học tập chưa được quan tâm đúng mức. Còn tồn tại khá phổ biến tình trạng sao chép, chiếm đoạt chương trình, tài liệu học tập của các trường bạn.

Việc mở các ngành đào tạo mới theo nhu cầu của xã hội ở một số trường vẫn còn chưa gắn với điều kiện về chương trình, đội ngũ và cơ sở vật chất để bảo đảm chất lượng.  Bên cạnh đó, nhiều biểu hiện tiêu cực trong thi cử chưa được xử lý triệt để.

Quy trình đào tạo ở không ít trường khá lạc hậu, thiếu chuyên nghiệp. Phổ biến tình trạng bố trí lịch giảng dạy theo kiểu “cuốn chiếu”. Rất it trường có đủ năng lực triển khai đầy đủ học chế tín chỉ.

Một số trường NCL còn xảy ra tình trạng mất đoàn kết nghiêm trọng, có biểu hiện tranh giành quyền lực giữa các thành viên Hội đồng quản trị, tranh chấp quyền sở hữu nhà trường giữa các nhà đầu tư. Kết quả là ở không ít trường, nhất là ở những trường ĐHDL đang trong quá trình chuyển đổi qua loại hình đại học tư thục, có khuynh hướng vai trò quản trị nhà trường đang dần dần tuột khỏi tay các nhà giáo dục, nhà khoa học, nhà quản lý để chuyển sang tay các nhà đầu tư lắm tiền.

Tất cả những điều này mới là cản trở lớn nhất cho sự phát triển của chính bản thân các trường ĐH NCL chứ không phải chỉ do chính sách. “Vấn đề không phải chi nhiều tiền hay ít tiền, vì con nhà nghèo vẫn có thể học rất giỏi. Với tư duy đó, năng lực đó có đầu tư rất nhiều tiền anh cũng không làm tốt được”, PGS Hồ Đắc Lộc, Hiệu trưởng Trường Hutech ví von.

Về phần mình, Bộ trưởng Phạm Vũ Luận cũng đặt vấn đề các trường có lịch sử hình thành rất khác nhau, để có một cái áo vừa cho tất cả thật không dễ. Phải đặt câu hỏi: Vì sao cũng với quy định ấy có trường làm được, có trường không?

Góc nhìn khác về vấn đề của các trường NCL

Bắt đầu từ câu chuyện của Trường ĐH Công nghệ TP HCM (Hutech).

Sau 20 năm phát triển Hutech hiện đào tạo hơn 20 ngàn sinh viên và là một trong những trường ĐH có chất lượng nguồn tuyển cũng như chất lượng nguồn nhân lực đầu ra tốt nhất và “đắt hàng” nhất hiện nay. Hutech không bao giờ phải lo lắng với chuyện thiếu nguồn tuyển và điểm đầu vào luôn cao hơn điểm sàn của “3 chung”.

Từ kinh nghiệm thành công của trường, PGS Hồ Đắc Lộc, Hiệu trưởng Trường Hutech cho rằng câu chuyện đầu vào tuyển sinh điểm sàn thấp để tuyển cho đủ, rồi đầu ra chất lượng chưa cao khiến xã hội không tín nhiệm, và điều này quay lại tác động tiêu cực khiến nguồn tuyển đầu vào càng khiêm tốn về chất lượng và ít ỏi về số lượng… Tất cả đó là một vòng xoáy luẩn quẩn mà các trường phải thoát ra. Phải vượt lên trên vòng xoáy đó thì các trường mới có thể nâng cao chất lượng đào tạo mới không cần lo lắng về chuyện thiếu thừa nguồn tuyển nữa.

“Chúng ta nói hiện việc tuyển sinh ở các trường NCL khó khăn, tuy nhiên theo thống kê của Bộ GDĐT, số lượng sinh viên các trường ngoài công lập chiếm tới 14%, như vậy, so với quy mô của các trường NCL, con số này về tổng thể tuyển sinh chưa phải là vấn đề lớn. Có thể tuyển sinh khó khăn nằm ở một số đơn vị chứ không nằm trong hệ thống”, ông Hồ Đắc Lộc khẳng định. 

Theo ông, mỗi đơn vị đều có quyền tự chủ hoàn toàn trong mô hình của mình, sự phân biệt ở đây nằm ở quan niệm, suy nghĩ của xã hội. Người dân, xã hội luôn có sự lựa chọn sáng suốt. “Họ biết trường nào tốt, sinh viên được đào tạo không cảm thấy phí tiền, phí thời gian và không trở thành gánh nặng của xã hội. Cho nên dù anh có tự khen hay được khen nhưng thực chất của anh không tốt thì dù hạ điểm sàn tới 0 điểm cũng không bao giờ tuyển đủ chỉ tiêu anh mong muốn”.

“Về chính sách chuyên môn, cá nhân tôi không thấy Bộ có sự phân biệt đối xử nào giữa các trường CL và NCL. Những chính sách về tài chính, đất đai, theo tôi, thuộc thẩm quyền địa phương, không phải trách nhiệm của Bộ”, ông Lộc nói.

Vì thế, ông Lộc cho rằng vấn đề của các trường NCL hiện nay nằm ở chính trong cách thức hoạt động và tư duy quản lý của các trường. “Có những khó khăn do khách quan như điều kiện thành lập hoạt động của các trường hiện nay khó khăn hơ, số lượng trường quá đông như hiện nay cũng đẩy các trường rơi vào thế tranh giành nguồn tuyển. Tuy nhiên, nếu nội lực của anh thực sự mạnh, anh sẽ vượt qua được những khó khăn, thách thức đó”, ông Lộc nhận xét.

Ông Lộc cho rằng thay vì đổ lỗi khắp nơi, các trường nên thẳng thắn đối mặt với vấn đề của chính mình để phát triển.

Để khắc phục những khó khăn từ chính những vấn đề trong nội tại của các trường, Bộ trưởng Phạm Vũ  Luận bày tỏ về phía các trường, các cấp ủy, HĐQT, Ban Giám hiệu cũng cần phải nhanh chóng đạt đến sự thống nhất, đồng thuận, lấy lợi ích lâu dài bền vững của nhà trường, lấy uy tín và chất lượng của nhà trường đặt lên trên, gác lại các bất đồng khác mới có thể giải quyết được.

Hiện kể cả trường công và trường tư, có lãnh đạo chưa bao giờ đứng trên bục giảng, Bộ trưởng cho rằng, đó là một thực tế vô cùng khó khăn. Bởi vậy mà có những sai sót, vi phạm nghiêm trọng dù không cố ý. 

Từ đó, Bộ trưởng nhấn mạnh đến việc đào tạo đội ngũ cán bộ cho các trường. “Bộ GD&ĐT sẽ có những tính toán và bàn bạc với Hiệp hội về việc này” – Bộ trưởng cho biết.

Lãnh đạo Bộ GDĐT sẽ cùng với các Vụ, Cục nâng cao nhận thức chính trị, nắm chắc nhận thức về trường ngoài công lập, đặc biệt là trường ĐH, CĐ ngoài công lập trong giáo dục và y tế, Bộ trưởng Phạm Vũ Luận nhấn mạnh.

Nguyệt Hà