Nghiên cứu và phát triển trong đại học: Lĩnh vực còn bỏ ngỏ

Đó là nội dung chính được các chuyên gia, các nhà quản lý giáo dục cũng như các doanh nghiệp thảo luận sôi nổi trong buổi làm việc thứ hai tại hội thảo “Đối thoại giáo dục Việt Nam: Thảo luận về cải cách giáo dục đại học” do Tổng lãnh sự quán Hoa Kỳ tổ chức từ ngày 31/7-1/8 tại TPHCM.

Phát biểu tại hội thảo, ông Nguyễn Quân, Bộ trưởng Bộ KHCN cho biết, môi trường ĐH là cái nôi, cũng là mảnh đất thuận lợi nhất cho hoạt động R&D phát triển. Bởi vì nơi đây hội tụ một lực lượng hùng hậu các giáo sư, tiến sỹ, giảng viên- những người có đủ trình độ, điều kiện thuận lợi để nghiên cứu khoa học.

Tuy nhiên, trong thời gian qua, hoạt động R&D ở các trường ĐH của nước ta chưa thực sự được đề cao và hầu như còn bỏ ngỏ. Nguyên nhân là do nguồn kinh phí cho hoạt động này còn rất hạn hẹp, thậm chí nhiều trường không có nguồn kinh phí nào để cấp cho các hoạt động R&D. Bên cạnh đó, chưa có biên chế để trực tiếp nghiên cứu mà các giảng viên vừa phải dạy học trong tình trạng quá tải vừa nghiên cứu khoa học nên ảnh hưởng tới thời gian cũng như hiệu quả của quá trình nghiên cứu.

Trong khi đó, do nguồn ngân sách ít ỏi nên các dự án nghiên cứu thường ngắn hạn, không đủ thời gian để có thể hoàn thành những công trình nghiên cứu mang tầm quốc gia và đem lại giá trị gia tăng cho nền kinh tế.

Theo thống kê của Bộ KHCN, tính đến nay, cả nước có khoảng gần 700 đơn vị R&D (cấp trung ương và cấp bộ) và gần 1.000 đơn vị cấp địa phương và doanh nghiệp. Tuy nhiên, các đơn vị R&D của các trường ĐH thì còn khá khiêm tốn. Đặc biệt, theo báo cáo của Bộ GDĐT, nguồn kinh phí cấp cho các hoạt động R&D của các trường mới chiếm khoảng 3,9% nguồn tài chính của các trường ĐH.

Vì vậy, theo Bộ trưởng Nguyễn Quân, cần có những thay đổi mạnh mẽ về cơ chế để tạo đà cho hoạt động R&D ở các trường ĐH phát triển. Theo đó, các đổi mới như đổi mới giáo dục ĐH, đổi mới cơ chế tài chính cho hoạt động R&D, đổi mới nhân sự cho đội ngũ hoạt động phải đồng bộ và hài hòa nhằm đạt hiệu quả cao. Trong đó, quan trọng nhất là cần sự phối hợp liên bộ và sự gắn kết chặt chẽ giữa các trường ĐH với doanh nghiệp để nâng cao giá trị của các hoạt động R&D.

Theo Ths. Lương Văn Thắng, Bộ KHCN, để kích thích và đẩy mạnh các hoạt động R&D tại các trường ĐH thì cần khơi thông nguồn tài chính. Theo đó, nên kết hợp công - tư (nguồn ngân sách của nhà nước và nguồn từ các doanh nghiệp tài trợ). Đặc biệt, cần mở rộng các hoạt động kêu gọi tài trợ từ các tổ chức quốc tế, các quỹ tài chính để tạo nguồn tài chính vững chắc cho hoạt động nghiên cứu.

Ví dụ, Dự án First (Dự án đẩy mạnh đổi mới sáng tạo thông qua nghiên cứu Khoa học và Công nghệ) đã sử dụng nguồn vốn ODA Ngân hàng Thế giới với tổng mức đầu tư là 110 triệu USD trong giai đoạn 2013-2019, tạo điều kiện cho nhiều viện, đơn vị nghiên cứu tại Trung ương, địa phương và các trường ĐH phối hợp tổ chức.

Bên cạnh đó, theo GS Ngô Bảo Châu, nâng cao trình độ năng lực cho đội ngũ giảng dạy và nghiên cứu khoa học tại các trường sẽ quyết định tới chất lượng, quy mô của hoạt động R&D trong trường ĐH. Theo đó, cần phải giảm tải thời gian dạy học của đội ngũ nghiên cứu hoặc có thể thành lập các bộ phận nghiên cứu chuyên nghiệp từ những giảng viên có năng lực để đầu tư thời gian, công sức, trí tuệ sâu hơn cho nghiên cứu và phát triển khoa học.

Bên cạnh đó, các trường ĐH cần có chính sách về thu nhập tốt để kêu gọi và tuyển dụng đội ngũ chuyên gia, giảng viên giỏi trên thế giới và khu vực tham gia các hoạt động R&D.

Đặc biệt, Ths. Lương Văn Thắng cho rằng, để tăng cường hiệu quả cho các hoạt động R&D ở các trường ĐH nhằm đem lại những giá trị gia tăng cao cho nền kinh  tế nói chung và các doanh nghiệp nói riêng, cần có sự gắn kết chặt chẽ giữa các doanh nghiệp (nơi có các yêu cầu về các sản phẩm cụ thể) với đơn vị hoạt động R&D để phát huy các nguồn lực một cách hiệu quả nhất.

Thanh Thủy