Quốc hội nghe báo cáo về dự án Luật Đặc xá (sửa đổi)

Theo Tờ trình của Chính phủ, đặc xá là sự khoan hồng đặc biệt của Nhà nước đối với người phạm tội bị kết án phạt tù có thời hạn, tù chung thân đã được giảm xuống tù có thời hạn, đồng thời khuyến khích họ ăn năn hối cải, tích cực học tập, lao động cải tạo để được hưởng sự khoan hồng của Nhà nước, trở thành người có ích cho xã hội.

Để kế thừa, phát huy truyền thống nhân đạo của dân tộc, chính sách khoan hồng của Nhà nước, căn cứ Hiến pháp năm 1992 và kết quả thực tiễn thực hiện đặc xá, ngày 21/11/2007, tại kỳ họp thứ 2, Quốc hội khóa XII đã thông qua Luật Đặc xá, có hiệu lực thi hành từ ngày 1/3/2008.

Trong 10 năm thi hành Luật Đặc xá, Chủ tịch nước đã 7 lần ban hành quyết định về đặc xá nhân các ngày lễ lớn, sự kiện trọng đại của đất nước, cụ thể là: Năm 2009, ban hành 2 quyết định về đặc xá (1 lần đặc xá nhân dịp Tết Nguyên đán Kỷ Sửu và 79 năm ngày thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam; 1 lần nhân dịp Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, ngày 2/9/2009); các năm: 2010, 2011, 2013, 2015, 2016, mỗi năm Chủ tịch nước ban hành 1 quyết định về đặc xá nhân dịp Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Từ năm 2009 đến năm 2016, Chủ tịch nước đã quyết định đặc xá cho 85.897 phạm nhân và 1.123 người đang được hoãn, tạm đình chỉ chấp hành án phạt tù. Bên cạnh đó, để phục vụ yêu cầu đối ngoại của Đảng và Nhà nước, trong các năm: 2014, 2015 và 2016, Chủ tịch nước đã quyết định đặc xá thuộc trường hợp đặc biệt cho 13 phạm nhân và 1 người đang được tạm đình chỉ chấp hành án phạt tù.

Trong thời gian từ năm 2009 đến năm 2017, các đối tượng được đặc xá đã thực hiện xong nghĩa vụ dân sự với số tiền là hơn 3.184 tỷ đồng; trong đó, thu nộp ngân sách Nhà nước gần 1.438 tỷ đồng; thu bồi thường cho công dân, tổ chức xã hội hơn 1.746 tỷ đồng; giá trị tài sản thu được là hơn 1.064 tỷ đồng.

Theo báo cáo của công an các đơn vị, địa phương, trong tổng số hơn 87.000 người được đặc xá, đa số đã về đúng địa chỉ cư trú và đều được công an địa phương hướng dẫn, đăng ký cư trú, cấp giấy tờ tùy thân; trong đó, gần 50.000 người được đặc xá đã có việc làm và thu nhập ổn định; công tác hòa nhập cộng đồng đã được các cấp ủy, chính quyền địa phương quan tâm và huy động sự tham gia của các ngành, các cấp, các tổ chức đoàn thể, cộng đồng dân cư vào công tác cảm hóa, giúp đỡ người được đặc xá. Tỷ lệ người có hành vi vi phạm pháp luật, tái phạm tội thấp (1.007 người, chiếm tỉ lệ 1,16%).

Việc Chủ tịch nước quyết định đặc xá có tác động xã hội to lớn, là động lực để người bị kết án phạt tù nỗ lực học tập, rèn luyện, lao động, phấn đấu cải tạo tốt hơn; đồng thời, tạo sự đồng thuận, ủng hộ từ gia đình người bị kết án cũng như mọi tầng lớp nhân dân.

Tuy nhiên, tổng kết thực tiễn trên 10 năm thi hành Luật Đặc xá năm 2007 cho thấy, nhiều quy định của Luật không còn phù hợp, cần phải sửa đổi, bổ sung và đây là việc làm cần thiết

Dự thảo Luật Đặc xá (sửa đổi) bao gồm 6 chương, 39 điều. So với Luật Đặc xá năm 2007 thì dự thảo Luật Đặc xá (sửa đổi) giữ nguyên số chương, tăng 03 điều quy định về trách nhiệm của Tổ thẩm định liên ngành, Bộ Tư pháp và Bộ Ngoại giao trong thực hiện công tác đặc xá.

Luật này quy định về thời điểm, trình tự, thủ tục, thẩm quyền, trách nhiệm thực hiện đặc xá; điều kiện, quyền và nghĩa vụ của người được đề nghị đặc xá, người được đặc xá.

Báo cáo thẩm tra về dự án Luật của Ủy ban Tư pháp khẳng định Chính phủ đã tích cực triển khai xây dựng dự án Luật, đã tiến hành tổng kết 10 năm thi hành Luật Đặc xá, đánh giá tác động, lấy ý kiến của nhiều bộ, ngành, cơ quan có liên quan. Hồ sơ dự án Luật cơ bản đáp ứng yêu cầu về thủ tục theo quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, đủ điều kiện trình Quốc hội cho ý kiến.

Tuy nhiên, một số tài liệu trong hồ sơ dự án Luật vẫn cần tiếp tục hoàn thiện thêm. Theo báo cáo thẩm tra, mặc dù Chính phủ đánh giá hạn chế lớn trong công tác thi hành Luật Đặc xá thời gian qua là số lượng người được đặc xá trong mỗi đợt là khá lớn, chưa thể hiện rõ tính đặc biệt trong việc hưởng ân huệ của người đứng đầu Nhà nước đối với người phạm tội, nhưng cả Tờ trình và nhất là Báo cáo tổng kết chưa phân tích cụ thể, rõ ràng hạn chế này xuất phát từ những quy định cụ thể nào của luật hiện hành để làm căn cứ sửa đổi, bổ sung cho phù hợp.

Dự thảo Luật sửa đổi lớn về chính sách đặc xá, nhất là việc thay đổi điều kiện và đối tượng đặc xá… nhưng Báo cáo đánh giá tác động mới chủ yếu so sánh quy định về đặc xá với quy định về tha tù trước thời hạn có điều kiện mà chưa đánh giá rõ tác động của việc thay đổi các quy định này.

Bên cạnh đó, đặc xá là sự khoan hồng đặc biệt của Nhà nước, có liên quan chặt chẽ với nhiều chính sách khoan hồng khác được quy định trong Bộ luật Hình sự như miễn chấp hành hình phạt (Điều 62), giảm mức hình phạt đã tuyên (Điều 63), tha tù trước thời hạn có điều kiện (Điều 66), nhưng Báo cáo đánh giá tác động chưa làm rõ việc sửa đổi Luật Đặc xá có tác động thế nào đến việc thực hiện các quy định có liên quan này.

Uỷ ban Tư pháp cũng cơ bản tán thành 5 quan điểm, định hướng xây dựng dự án Luật được nêu trong Tờ trình của Chính phủ, đồng thời xin nhấn mạnh, đặc xá là sự khoan hồng đặc biệt của Nhà nước do Chủ tịch nước quyết định đối với người bị kết án phạt tù, do đó các quy định về đặc xá phải có sự khác biệt cơ bản so với các chính sách khoan hồng khác đang được giao cho các cơ quan tư pháp thực hiện.

Tính chất đặc biệt này phải được thể hiện ở các nội dung chủ yếu là thẩm quyền, thời điểm, điều kiện, trình tự, thủ tục đặc xá. Đáng lưu ý, Bộ luật Hình sự đã bổ sung chế định Tha tù trước thời hạn có điều kiện, nếu không sửa đổi cơ bản về điều kiện đặc xá mà áp dụng song song hai chế định này thì dẫn tới trùng lặp về chính sách.

Vì vậy, một mặt, cần phân định rành mạch tính chất đặc trưng của đặc xá so với các chính sách khoan hồng khác để khắc phục hạn chế về số lượng người được đặc xá lớn, đối tượng rộng như thời gian qua, bảo đảm ý nghĩa đặc ân của người đứng đầu Nhà nước. Mặt khác, việc sửa đổi Luật Đặc xá cũng phải bảo đảm cân đối giữa việc thực hiện chính sách khoan hồng đặc biệt với tính nghiêm minh trong thực thi bản án của Tòa án, không làm ảnh hưởng đến hiệu lực, hiệu quả của toàn bộ quá trình tố tụng trước đó. 

Ủy ban Tư pháp cũng tán thành quan điểm việc sửa đổi phải khắc phục được những hạn chế, bất cập sau hơn 10 năm thi hành Luật Đặc xá trên cơ sở tổng kết thực tiễn thi hành. Đồng thời, cho rằng để đáp ứng điều kiện hội nhập quốc tế sâu rộng hiện nay, quá trình sửa đổi Luật Đặc xá cần quán triệt quan điểm tham khảo kinh nghiệm tốt của các nước trên thế giới. Đề nghị Chính phủ nêu và phân tích rõ những kinh nghiệm tốt của các nước mà Việt Nam cần tham khảo trong quá trình xây dựng dự thảo Luật; quá trình xây dựng dự thảo Luật cần tính đến việc bảo đảm thống nhất, phù hợp giữa nội dung của Luật Đặc xá với định hướng sửa đổi các luật này.  

Nguyễn Hoàng