Tránh chủ quan trong ứng phó lũ quét, sạt lở đất

Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải phát biểu tại Hội nghị trực tuyến với các bộ, ngành, 17 Ban chỉ đạo Phòng chống lụt bão (PCLB) các tỉnh miền núi của Trung Bộ và Bắc Bộ. Ảnh: VGP/Nguyên Linh

Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải nhấn mạnh tới tính chất nghiêm trọng, đặc thù này trong việc xác định mục tiêu, tính chất của công tác phòng chống thiên tai hằng năm của Việt Nam khi phát biểu tại Hội nghị trực tuyến với các bộ, ngành, 17 Ban Chỉ đạo Phòng chống lụt bão (PCLB) các tỉnh miền núi của Trung Bộ và Bắc Bộ.

Thiệt hại khó lường

Theo số liệu thống kê, từ năm 2000 đến 2014 đã xảy ra 250 đợt lũ quét, sạt lở ảnh hưởng tới các vùng dân cư, làm chết và mất tích 646 người, bị thương gần 351 người; hơn 9.700 căn nhà bị đổ, trôi; hơn 100.000 căn nhà bị ngập, hư hại nặng; hơn 75.000 ha lúa và hoa màu bị ngập; hàng trăm ha đất canh tác bị vùi lấp; nhiều công trình giao thông, thủy lợi, dân sinh kinh tế bị hư hỏng nặng nề. Tổng thiệt hại ước tính trên 3.300 tỷ đồng.

Các tỉnh thường xuyên xảy ra lũ quét, sạt lở đất gồm miền núi phía Bắc, miền Trung, Tây Nguyên và một số tỉnh duyên hải.

Có thể điểm lại một số trận lũ quét, sạt lở đất điển hình, gây thiệt hại lớn về người và tài sản như trận lũ quét năm 2000 tại bản Nậm Coóng (xã Nậm Cuổi, huyện Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu) làm 39 người chết, 18 người bị thương. Trận lũ quét năm 2002 xảy ra ở các huyện Hương Sơn, Hương Khê và Vụ Quang, tỉnh Hà Tĩnh làm 53 người chết và mất tích, 111 người bị thương. Sạt lở đất núi tại tỉnh Lào Cai năm 2004 đã làm 22 người chết và mất tích, 16 người bị thương, trong đó có hộ cả gia đình thiệt mạng. Lũ, lũ quét, sạt lở đất sau bão số 4 và số 6, tại Lào Cai, Yên Bái năm 2008 làm 120 người chết và mất tích...

Tính riêng năm 2014, do ảnh hưởng của hoàn lưu bão số 2, mưa lớn đã gây ra các trận lũ quét và sạt lở đất trên địa bàn các tỉnh miền núi phía Bắc, làm chết và mất tích 24 người, trong đó có 2 gia đình ở  thị trấn Tam Đường và huyện Hoàng Su Phì (Lai Châu) bị thiệt mạng tới 5 người.

Theo đánh giá tại hội nghị, lũ, lũ quét, sạt lở đất đá chính là hiện tượng thiên tai gây nhiều thiệt hại hơn cả, nhất là về con người, đối với nước ta thời gian qua. Trong mưa bão, do tinh thần cảnh giác, tính tập trung trong phòng chống cao nên thiệt hại về người thường được hạn chế tối đa. Tuy nhiên, những hiện tượng khác của mưa bão (mưa lớn gây lũ sau bão) lại gây ra những thiệt hại lớn, do tâm lý chủ quan của con người, do sự phức tạp, khó lường của diễn biến thời tiết, biến đổi khí hậu...

Xác định rõ tính chất đặc thù này, Chính phủ đã có những chỉ đạo, giải pháp riêng, trước mắt và lâu dài cho chương trình phòng tránh lũ quét, sạt lở đất trong các chương trình ứng phó và phòng chống thiên tai quốc gia. Các địa phương triển khai mạnh mẽ nhiều chương trình, dự án hạ tầng chỉnh trị nước, kè chống xói lở, sạt trượt, bố trí dân cư các vùng thường xảy ra thiên tai, di dân tái định cư, nâng cao nhận thức cộng đồng và quản lý rủi ro thiên tai ở cộng đồng. Riêng giai đoạn 2006-2013, trong cả nước đã bố trí ổn định khoảng 171.497 hộ thuộc Chương trình bố trí dân cư các vùng thiên tai, đặc biệt khó khăn, biên giới, hải đảo, di cư tự do, rừng đặc dụng, vượt 14% so với mục tiêu đề ra đến năm 2015.

Tuy đạt được nhiều kết quả, nhưng qua các báo cáo, tham luận tại Hội nghị cũng cho thấy một số vấn đề thực tế cần khắc phục trong công tác ứng phó, phòng chống lũ quét, sạt lở đất. Trong đó nổi lên là vẫn còn tình trạng người chết do lũ quét, sạt lở đất xảy ra sau bão ở nhiều địa phương do chủ quan, bất cẩn của một bộ phận người dân cũng như công tác tuyên truyền, vận động, kiểm tra, giám sát của chính quyền các cấp, nhất là ở cấp cơ sở chưa sâu sát, thiếu kiên quyết.

Công tác thống kê, di dời dân sống ở khu vực dễ bị ảnh hưởng trực tiếp của lũ quét, thiên tai còn gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là thiếu quỹ đất tại các khu vực vùng núi cao; kinh phí cho các dự án di dân vùng thiên tai chưa đáp ứng so với nhu cầu, nhiều dự án bị kéo dài, hiệu quả thấp...

Ứng phó với lũ, sạt lở đất lấy phòng ngừa là chính

Phát biểu kết luận Hội nghị, Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải nêu rõ tính chất nghiêm trọng, gây thiệt hại lớn, nhiều khi không đáng có của hiện tượng lũ quét, sạt lở đất, đá trong các hình thái thiên tai hằng năm của nước ta.

Theo Phó Thủ tướng, với việc chủ động, nỗ lực quyết tâm trong công tác phòng chống, Việt Nam đã ngày càng hạn chế, giảm thiểu được thiệt hại do thiên tai nói chung gây ra. Trước đây, mỗi năm Việt Nam mất trung bình 500 người chủ yếu do mưa bão ngoài biển, vùng ven, vùng sông nước. Đến nay, bình quân có 50 người chết mỗi năm do thiên tai, nhưng cũng chủ yếu là do các hiện tượng lũ, hoàn lưu mưa sau bão. Điều đáng tiếc là thiệt hại do các hiện tượng khó lường, khó ứng phó như lũ ống, lũ quét, trượt lở đất đá vẫn còn lớn, chưa được khắc phục.

Căn cứ trên dự báo của Trung tâm Dự báo Khí tượng thủy văn Trung ương, Phó Thủ tướng yêu cầu các cơ quan quản lý nghiêm túc đánh giá tình hình, tính chất khó lường của thời tiết, của tình trạng biến đổi khí hậu ngày càng rõ rệt ở Việt Nam và xác định lũ quét, sạt lở đất là loại hình thiên tai thường xuyên xảy ra, với quy mô không lớn nhưng khó dự báo chính xác. Do đó công tác phòng tránh lũ, lũ quét, sạt lở đất phải luôn sẵn sàng, tập trung theo hướng lấy phòng ngừa là chính.

Phó Thủ tướng quán triệt số liệu khu vực miền núi hiện đã được thống kê có 10.000 điểm dân cư, hạ tầng có nguy cơ lũ quét, sạt lở, trong đó có 2.100 điểm nguy cơ cao và rất cao và yêu cầu các địa phương tập trung quan tâm, hết sức cảnh giác trong phòng chống cho dân.

Nhiệm vụ trước hết là tiếp tục đẩy mạnh tổ chức tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng, triển khai có hiệu quả các hoạt động quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng. Một điểm đặc thù rất đáng tiếc trong các thiệt hại do lũ, sạt lở đất gây ra là tâm lý chủ quan, không đánh giá hết những cảnh báo, nguy cơ có thể xảy ra cần phải được khắc phục triệt để.

Các bộ, ngành phối hợp và hỗ trợ địa phương tập trung triển khai dứt điểm, đúng tiến độ chương trình di dân vùng thường xuyên bị ảnh hưởng bởi thiên tai, di dân và xây dựng hệ thống quan trắc, cảnh báo đối với các khu vực có nguy cơ này. Đồng thời, nâng cao năng lực dự báo mưa, lũ, cảnh báo lũ quét; xây dựng hệ thống cảnh báo sớm về lũ quét, sạt lở đất, đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu khoa học, áp dụng các công nghệ tiên tiến để nâng cao năng lực cảnh báo khu vực xảy ra lũ quét, sạt lở đất.

Các địa phương xem xét, đánh giá lại việc xây dựng các công trình hạ tầng có thể ảnh hưởng tới dòng chảy, công tác trồng và bảo vệ rừng, trồng cây chắn sóng, rừng ngập mặn chống xói lở; quyết liệt trong việc tổ chức lực lượng kiểm soát, canh gác tại các bến đò ngang, đò dọc, ngầm qua suối, hạn chế đến mức thấp nhất tình trạng người thiệt mạng do lũ cuốn trôi khi đi qua ngầm, qua suối.