Đặt truyền thông về khoa học công nghệ vào đúng vị trí

Phó Thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân thăm khu ươm tạo các loài hoa lan quý, có giá trị thương mại cao tại Khu nông nghiệp công nghệ cao TP Hồ Chí Minh. - Ảnh: VGP/Từ Lương

Truyền thông KHCN với cộng đồng tuy chỉ là  một trong các nội dung của hoạt động thông tin KHCN nhưng lại có ý nghĩa đặc biệt liên quan đến việc phát triển thông tin, từ đó góp phần thúc đẩy thị trường công nghệ.

Cần thay đổi nhận thức

Truyền thông KHCN có vai trò giới thiệu những thành tựu nổi bật của khoa học trong nước và thế giới, điển hình là những ứng dụng KHCN góp phần tăng trưởng phát triển kinh tế xã hội. Bên cạnh, việc tuyên truyền về khoa học công nghệ, truyền thông còn có trách nhiệm trong việc động viên tinh thần, đặc biệt là trách nhiệm của nhà khoa học với đất nước, dân tộc.

Ở các nước có nền khoa học công nghệ phát triển mạnh như Nhật Bản cũng có những thời điểm người dân không mặn mà lĩnh vực này. Tuy nhiên vào những năm 1990, Nhật Bản đã đẩy mạnh công tác giáo dục, nâng cao sự hiểu biết của người dân và đã thu hút được sự chú ý đầu tư vào khoa học. Thậm chí Nhật Bản còn đặt ra mục tiêu đưa KHCN trở thành một hoạt động mang tính văn hóa. Chính phủ Nhật Bản tài trợ rất lớn cho những khóa truyền thông về khoa học tại một số trường đại học.

Ở nước ta, trong khi hoạt động truyền thông nói chung đã được chú trọng và phát triển mạnh (đặc biệt về bóng đá, sức khỏe, tình yêu - tình dục, văn hóa), thì truyền thông KHCN trong cả nước nhìn chung chưa đạt được nhiều kết quả như mong muốn. Số lượng bài báo, chương trình truyền hình, phát thanh về KHCN chưa nhiều, các chuyên mục truyền thông cho KHCN chưa phong phú.

 Đánh giá về hoạt động tuyên truyền KHCN, Bộ trưởng Bộ KHCN Nguyễn Quân cho rằng hoạt động này ở nước ta trong những năm qua chưa ngang tầm với yêu cầu tăng cường quản lý và hiệu quả quản lý nhà nước đối với lĩnh vực KHCN.

Công tác tuyên truyền KHCN chưa đồng bộ, rộng khắp, chưa có trọng tâm, trọng điểm, còn thiếu cơ chế, kế hoạch phối hợp giữa các đơn vị thuộc Bộ KHCN, giữa Bộ với các Sở KHCN, các tổ chức KHCN và các cơ quan thông tin đại chúng. Đó chính một trong những hạn chế làm cho KHCN chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn phát triển kinh tế- xã hội.

 Kết nối cộng đồng khoa học và  xã hội

Thông tin KHCN không dồi dào cộng với tính phức tạp của nó càng khiến thông tin KHCN không hấp dẫn như những thông tin khác trong đời sống xã hội. Trong khi đó, hầu hết các thông tin này lại được biên soạn ở dạng thức các báo cáo khoa học nên phần lớn công chúng khó tiếp nhận. Như vậy, việc tuyên truyền KHCN là một lĩnh vực không dễ, thậm chí khô khan bởi thông tin cần đảm bảo tính đầy đủ, chuyên sâu và thận trọng.

Một trong những giải pháp nhằm đẩy mạnh hoạt động truyền thông KHCN trong cả nước hiện nay là sự kết hợp chặt chẽ giữa các nhà khoa học có tinh thần báo chí và các nhà báo có tinh thần khoa học cũng cần được phát huy để chuyển hóa các thông tin KHCN vốn đã ít, khó viết, khó hiểu, thiếu tính hấp dẫn đến với công chúng.

Đầu tiên, phải khẳng định rằng chính đội ngũ các nhà khoa học phải coi trọng công tác truyền thông KHCN. Đã đến lúc các nhà khoa học cần thay đổi tư duy về tuyên truyền KHCN. Thay vì cứ lặng lẽ nghiên cứu, ứng dụng thì bản thân các nhà khoa học nên quảng bá sâu rộng hơn những gì mình làm được.

Hiện nay, có một bộ phận các nhà khoa học chưa ý thức cao cho công tác tuyên truyền KHCN, phần lớn các nhà khoa học thường không thích giới thiệu, thậm chí không muốn viết về những kết quả mình làm. Một số nhà khoa học rất ngại các phóng viên trích dẫn sai ý kiến hoặc diễn đạt theo xu hướng giật gân hóa câu chuyện có thể làm ảnh hưởng đến uy tín xã hội của họ.

Tâm lý này đã gây không ít khó khăn cho các phóng viên trong việc tiếp cận các nhà khoa học. Tuy nhiên, cũng có một bộ phận nhà khoa học có ý thức song lại vấp phải vấn đề về kinh phí. Kinh phí đề tài hạn hẹp, chỉ đủ phục vụ cho nghiên cứu, làm báo cáo, họ không biết lấy kinh phí cho công tác tuyên truyền ở đâu.

Công tác tuyên truyền KHCN không chỉ là ý thức của mỗi nhà khoa học mà còn là trách nhiệm của tổ chức KHCN, mà trong đó, các viện, các trường đại học đóng vai trò quan trọng trong việc phổ biến kiến thức và tuyên truyền thành quả nghiên cứu. Một sự lãng phí lớn từ chính các viện, trường đại học có nhiều đề tài nghiên cứu, thành tựu nhưng không đến được nông dân, doanh nghiệp.

Các tổ chức KHCN phải quan tâm, nhận thức cao về vai trò của công tác tuyên truyền KHCN, không ngại tiếp xúc với cơ quan báo chí, để từ đó, cơ quan truyền thông đưa thông tin nhanh nhất, chính xác nhất và hiệu quả nhất về KHCN.

Việc thể chế hóa pháp quy về hoạt động thông tin tuyên truyền KHCN, đồng thời đưa dự toán kinh phí dành cho tuyên truyền KHCN vào trong các đề tài, dự án là hết sức cần thiết để các nhà khoa học, các tổ chức KHCN có cơ sở đẩy mạnh tuyên truyền cho KHCN.

Để công tác truyền thông KHCN hoạt động có hiệu quả hơn, phục vụ đắc lực vào quá trình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, cần tăng cường năng lực và phối hợp chặt chẽ với các cơ quan thông tin, báo chí.

Một trong những bất cập nữa của hoạt động báo chí trong lĩnh vực khoa học là sự quá phức tạp và phong phú của các kết quả nghiên cứu mới so với khả năng hạn chế trong công tác viết bài, biên tập khoa học của các nhà báo.

Muốn làm tốt công tác truyền thông KHCN, người làm truyền thông cần phải có sự hiểu biết nhất định đối với những kiến thức theo từng lĩnh vực của KHCN.  Nhà báo viết thông tin khoa học cần kiểm tra tính chính xác và tính cân bằng của bản tin, tránh gây ra những sai sót không đáng có.

Nhiệm vụ to lớn của công tác truyền thông KHCN đã được khẳng định trong các văn kiện quan trọng như Chiến lược phát triển KHCN giai đoạn 2011 - 2020; Nghị quyết Trung ương 6 về phát triển KHCN phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường, định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế; Luật KHCN sửa đổi.

Hy vọng trong thời gian tới, công tác truyền thông sẽ đưa KHCN thấm vào xã hội một cách tự nhiên, tạo ra sự thích thú, phấn khích và hình ảnh gần gũi của khoa học, đưa KHCN gần với người dân.

Từ Lương