DN xã hội: Một hướng đi cho kinh tế tư nhân trong nông nghiệp

Toàn cảnh phiên thảo luận - Ảnh: VGP/Đỗ Hương

Tổng kim ngạch xuất khẩu 10 năm (2008 - 2017) đạt hơn 261 tỷ USD, tăng bình quân 9,24%/năm; năm 2018 đạt kim ngạch xuất khẩu cao kỷ lục hơn 40 tỷ USD, tăng trên 23 tỷ USD so với năm 2008, đứng thứ 2 Đông Nam Á và thứ 15 thế giới.

Tuy nhiên, theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) Lê Quốc Doanh, sản lượng xuất khẩu của Việt Nam trên thị trường quốc tế còn hạn chế vì với tổng thương mại nông, lâm, thuỷ sản toàn cầu mỗi năm trên 2.000 tỷ USD thì Việt Nam mới có một phần nhỏ là 40 tỷ USD. Vì vậy, bài toán đặt ra là phải làm sao nâng cao năng suất, chất lượng trong sản xuất nông nghiệp.

Là một trong những người đi đầu trong xây dựng mô hình cánh đồng mẫu lớn, ông Huỳnh Văn Thòn, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Tập đoàn Lộc Trời cho rằng: "Cần phân vai giữa ba nhà là ba đỉnh tam giác gồm nhà khoa học, doanh nghiệp và nông dân, trong đó Nhà nước chỉ nên làm vai trò trọng tài, tạo lập cuộc chơi để tạo được liên kết bền vững”.

Ông Thòn cũng cho rằng nếu chưa sẵn sàng về thị trường, doanh nghiệp đã liên kết với nông dân thì đơn thuần chỉ là ôm rủi ro về phía mình và chắc chắn liên kết sẽ không bền vững. Nhiều vấn đề về phát triển nông nghiệp hoặc rào cản kỹ thuật để bảo hộ thị trường nội địa của các quốc gia cũng là những câu chuyện chúng ta phải dần làm quen. Không có cách nào khác là nâng cao chất lượng sản phẩm của chính chúng ta thông qua liên kết chuỗi. Chỉ có liên kết chuỗi thì mới tạo thành ngành hàng cho các sản phẩm có giá trị cao và đồng đều.

Ông Huỳnh Văn Thòn, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Tập đoàn Lộc Trời - Ảnh: VGP/Đỗ Hương

Ông Lê Văn Sử, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Cà Mau cho rằng để khắc phục vấn đề sản xuất manh mún nhỏ lẻ của nông nghiệp Việt Nam cần quan tâm đến kiến nghị của doanh nghiệp. Cụ thể như, làm sao để doanh nghiệp tham gia nhiều hơn vào hợp tác xã để góp phần cải thiện khâu quản trị trong các tổ chức này; tạo cơ chế, chính sách thông thoáng hơn cho doanh nghiệp trong tích tục ruộng đất.

"Mô hình doanh nghiệp xã hội sẽ giúp khắc phục sản xuất nhỏ lẻ. Tôi kiến nghị mô hình thí điểm chính sách, nghĩa là không chỉ thực hiện chính sách hiện hành mà là các cơ chế mới. Tất nhiên trong quá trình thực hiện sẽ có những cơ chế thất bại, nhưng chính sách nào thành công sẽ được luật hoá và giúp nhân rộng trong thực tiễn", ông Sử nói.

Đối với ngành hàng tôm, ông Lê Minh Quang, Chủ tịch công ty Minh Phú, Phó Chủ tịch Hiệp hội Thuỷ sản Việt Nam nêu nhận định, điểm nghẽn lớn nhất ngành tôm là sản xuất nhỏ lẻ và khi sản xuất nhỏ lẻ thì không truy suất được nguồn gốc, dẫn tới không có chứng nhận quốc tế.

"Chúng ta rất khó bán hàng với tình trạng trên. Giấy thông hành bán tôm ra thị trường quốc tế và các nước lớn là phải có chứng nhận quốc tế, mỗi thị trường có những chứng nhận quốc tế khác nhau. Người dân sản xuất nhỏ lẻ thì không thể nào có được những giấy chứng nhận đó", ông nói.

Chủ tịch công ty Minh Phú cho hay, để giải quyết bài toán liên kết chuỗi nuôi tôm, doanh nghiệp này đã nhiều năm đi tìm lời giải, đầu tiên là mua đất, thuê đất để nuôi tôm nhưng không được, sau đó thành lập công ty cổ phần để người nông dân góp đất nuôi tôm cũng không được.

Sau nhiều năm trăn trở, Minh Phú đi đến giải pháp thành lập công ty cổ phần xã hội, là một mô hình "có thể thực hiện tốt nhất". Theo đó, tất cả những người nuôi tôm sẽ góp đất, nuôi và bán sản phẩm trên chính mảnh đất của mình; như vậy một hộ nuôi tôm coi như ao nuôi tôm của doanh nghiệp lớn và vấn đề truy suất nguồn gốc để cấp giấy chứng nhận quốc tế đã "có lời giải".

Tuy nhiên, theo ông Lê Minh Quang, doanh nghiệp xã hội lại vướng quy định của Luật chứng khoán, vì các công ty cổ phần từ 100 cổ đông trở lên, vốn điều lệ trên 10 tỷ phải hoạt động theo Luật chứng khoán. Trong khi đó, doanh nghiệp xã hội không bắt buộc người dân đóng cổ phần mà họ tự nguyện, khi làm ăn tốt họ tham gia, không tốt thì họ ra đi; điều chỉnh bằng Luật chứng khoán thì mỗi lần doanh nghiệp vào, ra lại chờ xin Uỷ ban chứng khoán Nhà nước, nhanh nhất 6 tháng đến một năm.

"Chúng tôi kiến nghị Chính phủ là các doanh nghiệp xã hội không chịu sự chi phối của Luật chứng khoán", ông Quang nhấn mạnh.

Ông Trần Đình Luân, Phó Tổng cục trưởng Tổng Cục Thuỷ sản (Bộ NN&PTNT) cho biết: "Nhìn lại năm 2018 ngành tôm đạt sản lượng 760.000 tấn, trong đó có gần 300.000 tấn tôm sú, giá trị kim ngạch xuất khẩu đạt 3,6 tỷ USD - đây là sản lượng mà không nước nào đạt được”.

Theo ông Luân, ngành tôm Việt Nam có nhiều lợi thế nhưng đang gặp thách thức lớn về biến đổi khí hậu, muốn tăng diện tích nuôi tôm đòi hỏi đầu tư về khoa học kỹ thuật, trang thiết bị để đáp ứng yêu cầu. Ngoài ra, sản xuất nhỏ lẻ còn chiếm 70-80% diện tích ngành sản xuất tôm, thực trạng này dẫn đến khó khăn trong hội nhập và đáp ứng yêu cầu truy xuất nguồn gốc.

"Với bối cảnh sản xuất nhỏ lẻ, liên kết kém, khó khăn về nguồn tôm bố mẹ và cơ sở hạ tầng nên giá thành sản xuất cao, sức cạnh tranh hạn chế", ông Luân nói.

Lãnh đạo Tổng cục Thuỷ sản thông tin, qua theo dõi 74 chuỗi liên kết ở ba tỉnh Cà Mau, Bạc Liêu, Sóc Trăng cho thấy lợi nhuận tăng, chi phí đầu tư giảm 10-30%, giá bán ra ổn định.

"Liên kết ngành là tất yếu, là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của ngành nông nghiệp. Mong rằng thời gian tới, ngành tôm thử nghiệm chuỗi hoàn chỉnh từ vật tư đầu vào, người nghiên cứu, đến doanh nghiệp, ngân hàng... Chúng tôi cũng muốn có cơ chế bảo hiểm gắn vào chuỗi liên kết để tăng thương hiệu và khả năng cạnh tranh của tôm Việt Nam", ông nói.

Kết thúc phiên thảo luận,  ông Cao Đức Phát, Phó Trưởng ban Kinh tế Trung ương cho biết: "Chúng tôi lắng nghe đầy đủ các ý kiến tại hội thảo, chọn lọc để kiến nghị với cấp cao nhất của Đảng, Nhà nước theo hướng hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân phát triển làm đầu tàu để dẫn dắt các chuỗi giá trị".

Đỗ Hương