Cực mới của thế giới hiện đại

Tổng thống Nga Vladimir Putin ngày 24/12 cho biết những phần việc cuối cùng cho việc ra mắt liên minh kinh tế giữa Nga với Belarus, Kazakhstan vào năm 2015 đã được triển khai.

Liên minh mới này sẽ thay thế Liên minh Hải quan mà Nga đã tạo dựng với hai quốc gia thuộc Liên Xô cũ kể trên trong nỗ lực để xây dựng một khu vực thương mại tự do nhằm cạnh tranh với Liên minh châu Âu (EU). 

Từ năm 2000, Điện Kremlin đã xác định mục tiêu rõ ràng khi tuyên bố thành lập “Liên minh Thuế quan Á-Âu” với Belarus và Kazakhstan, một thể chế rộng lớn với dân số tương đương 1/3 dân số EU và GDP tương đương 1/8 GDP của EU. Tuy nhiên, đây chỉ là một phần trong tầm nhìn mang tính chiến lược rộng lớn hơn, bao gồm cả việc thành lập một “Liên minh Kinh tế Âu-Á” mà Tổng thống Putin hướng tới vào năm 2015 gồm cả hai “đại gia” tại châu Á và châu Âu là Ấn Độ và Thổ Nhĩ Kỳ.

Các chuyên gia thuộc Viện chính sách Chatham House có trụ sở tại London (Anh) cho rằng, Nga coi Liên minh Thuế quan là nền tảng của một sự hội nhập lớn hơn với các nước láng giềng trong một không gian gần gũi về địa lý.

Đối với Nga, sự tham gia của Ukraine trong Liên minh Thuế quan có tầm quan trọng đặc biệt. Nếu trở thành thành viên chính thức, Kiev sẽ đóng góp 46 triệu dân cùng với một nền tảng công nghiệp vững chắc. Quan trọng hơn, nếu một nước Ukraine liên kết kinh tế với EU sẽ tạo ra một cơn lũ hàng hóa từ phía Tây tràn vào thị trường Nga và làm hại ngành công nghiệp Nga. Vì vậy, một cái bắt tay giữa Nga và Ukraine sẽ khiến EU không còn là sức ép khả dĩ đối với kinh tế không gian hậu Xô Viết. Tổng thống Putin đã giành được một chiến thắng trên bàn cờ địa chính trị, sau việc Ukraine bất ngờ từ bỏ kế hoạch ký thỏa thuận liên kết với EU.

Các cuộc thương lượng giữa Tổng thống Putin và người đồng cấp Ukraine Viktor Yanukovych tại Sochi cuối tuần trước khiến dư luận nghĩ đến một hiệp định sơ bộ kết nạp Ukraine vào Liên minh Thuế quan. Tuy nhiên, theo các chuyên gia phân tích cho rằng 4 nước thành viên cần mất nhiều năm để có được sự hội nhập toàn diện và phát triển theo mô hình tương tự EU. Ngoài ra, Liên minh Thuế quan cũng hy vọng kết nạp thêm Armenia hay Kyrgyzstan, những nước trong thành phần Liên Xô cũ.

Đánh giá về chiến lược lâu dài của Nga với Liên minh Thuế quan ngày càng mở rộng, các nhà quan sát cho rằng nền tảng của chiến lược này là liên kết các nước thuộc không gian Xô Viết trước đây. Chuyên gia Fyodor Lukyanov nêu rõ Tổng thống Putin đang nuôi kỳ vọng xây dựng một cơ cấu kinh tế đủ mạnh để đối trọng với EU, từ đây làm bệ phóng cho một nước Nga hùng mạnh trên trường quốc tế. Ý tưởng về tái hình thành một không gian kinh tế thống nhất của các nước từng là thành viên Liên Xô trước đây là ý tưởng mang tính xuyên suốt của Moscow, ngay cả khi quan hệ giữa Nga và các nước EU khá tốt đẹp. Trong một bài viết về tầm nhìn Á-Âu hồi năm 2011, Tổng thống Putin tuyên bố đã đến lúc Nga phải tạo “bước đột phá mang tính lịch sử” và “thay đổi cơ cấu địa chính trị và địa kinh tế của toàn bộ lục địa này”. Ở đây, được ngầm hiểu là hình thành một cơ cấu mới với nước Nga đóng vai trò trung tâm.

Trong phát biểu cuối cùng trước Đuma vào ngày 11/4/2012 với vai trò là Thủ tướng, trước khi tái đảm nhiệm vai trò Tổng thống, ông Putin vạch ra 5 ưu tiên cho nhiệm kỳ Tổng thống thứ 3. Trong đó, ưu tiên thứ 5 là thúc đẩy hợp tác trong toàn bộ không gian Á-Âu, tăng cường vai trò toàn cầu của nước Nga thông qua thúc đẩy hội nhập giữa các quốc gia Liên Xô cũ. Ông Putin nhấn mạnh “tạo dựng một không gian kinh tế chung là điều quan trọng nhất trong không gian hậu Xô Viết từ khi đế chế này sụp đổ.”

Việc đặt ra thời điểm năm 2015 là hạn chót cho việc xây dựng Liên minh Âu-Á dựa trên nhận định của Nga rằng cho tới thời điểm đó Mỹ sẽ lại dồn sự chú ý sang khu vực Á-Âu vì thời điểm đó Mỹ sẽ không vướng bận vào cuộc chiến ở Iraq và cắt giảm lớn binh sĩ tại chiến trường Afghanistan, trong khi cuộc “cách mạng màu” ở thế giới Ả-rập cũng chấm dứt. Bởi vậy, năm 2015 Mỹ có cả nguồn lực quân sự và ngoại giao sẵn sàng để hướng sự quan tâm tới Á-Âu. Thêm vào đó, thời điểm đó Mỹ có thể đã hoàn tất đàm phán để giành được vị trí đặt hệ thống phòng thủ tên lửa đánh chặn tại Trung Âu.

Mong muốn tận dụng tối đa thời điểm này để hoàn tất kỳ vọng của mình, trong lúc châu Âu đang vật lộn với vấn đề kinh tế, Mỹ sa lầy tại Trung Đông và Trung Quốc đang tập trung cho quá trình quá độ, nước Nga đang thẳng tiến hướng tới xây dựng Liên minh Âu-Á./.

Nguyễn Chiến