Đông Nam Á trước sức ép cải cách để tăng trưởng

Đến nay, đáng chú ý nhất là Ấn Độ và Indonesia, hai quốc gia châu Á với thâm hụt tài khoản vãng lai lớn nhất khiến họ phụ thuộc nhiều nhất vào nguồn vốn từ bên ngoài. Nội tệ và thị trường cổ phiếu của 2 nước này đồng loạt lao dốc trong mấy tuần qua. Hiệu ứng lan truyền tuy nhiên mới chỉ bắt đầu tăng khiến người ta đặt câu hỏi quốc gia châu Á nào sẽ là quân cờ domino tiếp theo.

Kinh tế trưởng của HSBC phụ trách khu vực châu Á nhận định, châu Á sẽ tăng trưởng chậm lại trong 2 năm tới và cần thực hiện các cải cách cơ cấu thay vì dựa vào nguồn tiền giá rẻ để tăng trưởng kinh tế mạnh bởi “cơ hội nay đã hết”.

Trong những năm qua, tín dụng tăng trưởng mạnh ở hầu hết châu Á: Hong Kong tăng trưởng tín dụng gấp 3 lần kể từ năm 2007 trong khi Singapore tăng hơn 4 lần. Tuy nhiên, “nguồn tín dụng mới này sẽ chảy vào bất động sản mà đây không phải là lĩnh vực hiệu quả nhất do đó sẽ không mang lại giá trị mới cho hệ thống”, Jimmy Koh, trưởng bộ phận nghiên cứu tại United Overseas Bank ở Singapore nhận định.

Đối với các nhà hoạch định chính sách, tín dụng tăng, tăng trưởng kinh tế chững lại sẽ giảm dần lựa chọn chính sách của họ. Indonesia chọn cách tăng lãi suất để ngăn nội tệ mất giá trong khi Ấn Độ đưa ra hàng loạt biện pháp để ngăn đà lao dốc của đồng rupee. Tuy nhiên, đến nay cả hai nước này không đạt được kết quả như mong đợi.

Theo Bộ phận dự báo, phân tích và tư vấn rủi ro (EIU) thuộc Tập đoàn The Economist (Anh), chỉ trong vòng một tháng (từ 22/7 đến 21/8), đồng peso của Philippines đã bị mất giá 1,7% so với đồng USD, trong khi đồng baht của Thái Lan cũng giảm 2%, đồng ringgit của Malaysia giảm 3,5% và đồng rupiah của Indonesia giảm tới 6,5%. EIU cho rằng sự bất ổn trên thị trường ngoại hối dẫn tới việc so sánh với cuộc khủng hoảng tài chính ở châu Á năm 1997-1998. Tuy nhiên, sau 15 năm, các nền kinh tế ở Đông Nam Á giờ đây có khả năng chống chọi tốt hơn trước tình trạng các nhà đầu tư thoái vốn khỏi khu vực này.

Kể từ sau cuộc khoảng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008-2009, các nền kinh tế tương đối mạnh ở Đông Nam Á và các thị trường chứng khoán và trái phiếu ở những nước này đã thu hút được những dòng vốn đầu tư nước ngoài lớn. Ở các nền kinh tế phát triển trên thế giới, các ngân hàng trung ương đã hạ lãi suất xuống mức rất thấp, buộc các nhà quản lỹ quỹ đầu tư muốn có lợi nhuận nhiều hơn phải chuyển hướng sang các nền kinh tế mới nổi ở châu Á. Dòng vốn đầu tư vào châu Á cũng được thúc đẩy bởi các chương trình nới lỏng định lượng (QE) của các ngân hàng trung ương ở các nước phát triển như Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) và Ngân hàng Trung ương Anh (BoE), khiến cho các nhà đầu tư dễ dàng tiếp cận với nguồn vốn lãi suất thấp ở những nước này.

Khi dòng tiền đổ vào, các đồng nội tệ đều tăng giá. Sau khi bị mất giá với mức trung bình 4,9% so với đồng USD vào năm 2009, 5 đồng tiền chính ở Đông Nam Á đã tăng giá 8,9% vào năm 2010. Lượng vốn đầu tư vào Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore và Thái Lan đã tăng từ 22,5 tỷ USD năm 2009 lên 58,3 tỷ USD một năm sau đó. Mặc dù nguồn vốn đầu tư nước ngoài vào những nước này giảm trong năm 2011 do các nhà đầu tư lo ngại về cuộc khủng hoảng nợ công ở Khu vực đồng tiền chung châu Âu (Eurozone), nhưng các đồng tiền ở Đông Nam Á vẫn mạnh, tăng trung bình 5,1% so với đồng USD. Mức tăng tỷ giá ở khu vực này đã thu hút các nhà đầu tư quay trở lại trong năm 2012 khi mà tổng vốn đầu tư nước ngoài vào những nước này tăng lên 61,4 tỷ USD.

Tuy nhiên, tình hình trên thế giới đã bắt đầu thay đổi. Các dấu hiệu cho thấy FED có thể sẽ giảm dần chương trình kích thích kinh tế thông qua việc mua lại tài sản bắt đầu đẩy lãi suất trên thị trường Mỹ lên cao. Do đó, lợi nhuận ở khu vực Đông Nam Á bắt đầu kém hấp dẫn hơn so với trước đây. Dòng vốn đổ vào các thị trường chứng khoán và trái phiếu của khu vực từ sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008-2009 giờ đang chuyển dần sang hướng khác. Ngay từ năm ngoái, điều này đã được thể hiện qua việc đồng rupiah của Indonesia mất giá 6,6% so với đồng USD, trong khi các đồng nội tệ của Thái Lan và Malaysia cũng giảm nhẹ. Các đồng tiền của những nước này bị mất giá nhiều hơn khi mối lo ngại về việc FED giảm dần quy mô chương trình QE gia tăng từ cuối tháng 7 vừa qua.

Indonesia được cho là nước chịu ảnh hưởng lớn nhất từ sự thay đổi này. Trong khi 4 nền kinh tế Malaysia, Philippines, Singapore và Thái Lan hiện vẫn có mức thặng dư tài khoản vãng lai thì Indonesia đã bị thâm hụt tài khoản vãng lai lần đầu tiên kể từ cuối những năm 1990. Năm 2012, mức thâm hụt tài khoản vãng lai của Indonesia là 24,1 tỷ USD, tương đương với 2,7% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của nước này. Xuất khẩu của khu vực Đông Nam Á cũng chịu nhiều áp lực do nhu cầu trên thị trường toàn cầu giảm sút, trong đó Indonesia bị thiệt hại nặng nhất do giá cả các mặt hàng xuất khẩu chủ lực của nước này giảm mạnh. Mới đây, Ngân hàng Trung ương Indonesia (BI) thông báo, trong quý II vừa qua, thâm hụt tài khoản vãng lai của nước này đã tăng lên 9,8 tỷ USD, mức cao nhất kể từ khi có số liệu thống kê giữa thập kỷ 1970.

Trong khi đó, Singapore, Malaysia, Philippines và Thái Lan đã cho thấy khả năng chống chọi tốt hơn trước bất cứ xu hướng thoái vốn nào so với Indonesia - nước có tài khoản vãng lai phụ thuộc khá nhiều vào nguồn vốn đầu tư nước ngoài. Không những đồng rupiah bị mất giá nhiều nhất trong số các đồng nội tệ của các nền kinh tế Đông Nam Á mà ngay cả dự trữ ngoại tệ của Indonesia cũng giảm nhiều hơn so với các nước còn lại. Dự trữ ngoại tệ của Indonesia giảm khoảng 30 tỷ USD, tương đương 27%, kể từ tháng 8/2011. Thái Lan có mức giảm dự trữ ngoại tệ lớn thứ hai, với 17,6 tỷ USD kể từ tháng 4/2011, tuy nhiên vấn đề của nước này một phần do các yếu tố tạm thời bắt nguồn từ những ảnh hưởng từ đợt lũ lụt năm 2011 lên xuất khẩu. Dưới nhiều áp lực, BI đã phải tăng lãi suất trong tháng 6 và tháng 7 vừa qua, mặc dù nhịp độ tăng trưởng GDP của Indonesia chỉ ở mức 5,8% trong quý II/2013 - mức thấp nhất kể từ quý IV/2009.

Kinh tế Thái Lan bất ngờ suy thoái kỹ thuật trong quý II và hiện tại tỷ lệ nợ hộ gia đình trên GDP tăng lên gần 80% từ 55% năm 2009, theo số liệu của HSBC. Malaysia cũng rơi vào tình trạng tương tự khi tỷ  lệ nợ tăng mạnh do các chương trình thúc  đẩy tiêu dùng và bùng nổ thị trường nhà  đất.

Tuy vậy, Indonesia và các nền kinh tế ở Đông Nam Á đều không có nguy cơ rơi vào cuộc khủng hoảng thanh toán trong tương lai gần. Các nhà hoạch định chính sách ở những nước này vẫn chưa quên cuộc khủng hoảng tài chính ở châu Á năm 1997-1998 và do đó đã tích lũy được nguồn dự trữ ngoại tệ khá lớn. Nguồn dự trữ ngoại tệ của những nước này đủ để thanh toán cho hàng hóa nhập khẩu trong vòng 6 tháng, thậm chí lên tới 13 tháng đối với Philippines. Ở thời điểm hiện nay, nợ nước ngoài của những nước này cũng ít hơn nhiều so với trước đây, trong đó Malaysia có mức nợ nước ngoài lớn nhất, tương đương với 33,2% GDP. Điều này có nghĩa là chi phí trả nợ vẫn nằm trong tầm kiểm soát mặc dù tỷ giá hối đoái thấp sẽ khiến cho chi phí trả nợ nước ngoài tăng lên.

Nhưng vẫn có những rủi ro liên quan tới những diễn biến gần đây. Sự không ổn định của đồng nội tệ có tác động tiêu cực đối với các công ty làm ăn trên thị trường quốc tế và những nước có biên độ tỷ giá lớn như Inđônêxia có thể sẽ gặp nhiều khó khăn trong việc thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Hơn nữa, mặc dù đồng nội tệ yếu có thể giúp cải thiện khả năng cạnh tranh thương mại của một nền kinh tế nhưng nó cũng mang lại rủi ro lạm phát tăng khi mà giá cả hàng nhập khẩu tính theo đồng nội tệ tăng lên. Nguồn vốn FDI thấp cũng có thể dẫn tới tổng vốn đầu tư nói chung giảm, ít nhất là trong ngắn hạn.

Những yếu tố này giải thích tại sao chính phủ các nước Đông Nam Á lo ngại về xu hướng trong những tuần gần đây, đặc biệt là lo ngại về tình hình xấu đi khi Fed bắt đầu giảm quy mô chương trình QE. Khi Fed tiến hành động thái này, các nền kinh tế yếu hơn trong khu vực có thể sẽ lộ diện. Vì vậy, chính phủ các nước Đông Nam Á này có thể sẽ phải đẩy mạnh các biện pháp cải cách nếu như muốn duy trì dòng vốn FDI cũng như nhịp độ tăng trưởng GDP như trước đây./.

Nguyễn Chiến