“Mùa xuân Arập” gây thiệt hại lớn về kinh tế

Ảnh minh họa

Theo cảnh báo của các định chế tài chính quốc tế, Ai Cập đang đứng trước nguy cơ không đủ tiền trả nợ và đáp ứng nhu cầu thanh toán trong và ngoài nước

Sau hơn hai năm diễn ra các cuộc nổi dậy của "Mùa xuân Arập", tiến trình chuyển tiếp chính trị bắt đầu bộc lộ những chông gai khó gỡ và đường tới đích dân chủ vẫn còn quá xa.

Như một hệ lụy tất yếu, bất ổn chính trị đã mặc nhiên gây hậu quả nặng nề cho các nước này trên mặt trận kinh tế, đặc biệt trong lĩnh vực du lịch - vốn là được coi là lĩnh vực chủ chốt của kinh tế Ai Cập và Tunisia - khiến nhiều nhà đầu tư bỏ chạy và hệ quả là thiếu tính thanh khoản nghiêm trọng. 

Rối loạn chính trị triền miên đã đẩy Ai Cập lao sâu vào vòng xoáy tiêu cực: đồng nội tệ mất giá 10% từ đầu năm đến nay, căng thẳng lạm phát gia tăng với chỉ số giá lương thực leo thang 50% trong vòng 3 năm, thâm hụt tài khoản vãng lai không có điểm dừng…

Nguyên nhân là do xuất khẩu giảm vì sự chững lại của sản xuất công nghiệp và giá nhập khẩu tăng, đặc biệt là dầu khí và các sản phẩm công nghiệp. Ai Cập hiện vẫn là nước nhập khẩu lúa mì hàng đầu và nhập khẩu ngô hàng thứ 5 trên thế giới.

Về tăng trưởng, nếu giai đoạn 2000-2008, GDP của Ai Cập luôn được duy trì ở mức trung bình 5% thì đến nay, "Mùa xuân Arập" đã khiến tỉ lệ này rút xuống còn khoảng 2%. Tình trạng đói nghèo và thất nghiệp đang phơi bày phía trước, trong đó thanh niên Ai Cập, lực lượng chủ chốt của "cách mạng 2011", là đối tượng hứng chịu thảm cảnh nhiều nhất. Thâm hụt ngân sách nhà nước hiện đã lên tới 13% GDP. Hơn một nửa ngân sách được sử dụng để trợ cấp cho lĩnh vực năng lượng để bảo đảm xăng dầu phải được bán với giá rẻ, và đặc biệt để trả lãi suất cho khoản nợ công được cho là đã tăng thêm 30% kể từ một năm nay. 

Nội các lâm thời Ai Cập ngày 28/8/2013 đã thông qua gói kích thích kinh tế bổ sung trị giá 22,3 tỷ bảng Ai Cập (khoảng 3,2 tỷ USD) dành cho các dự án đầu tư với mục tiêu đạt tốc độ tăng trưởng kinh tế 3,5% trong tài khóa 2013-2014 kết thúc vào tháng Sáu tới. Gói tài chính mới này nâng tổng mức đầu tư công của Ai Cập trong tài khóa này lên mức 120 tỷ bảng Ai Cập. Đến cuối tháng 6/2013, dự trữ ngoại tệ của Ai Cập chỉ còn 14,9 tỷ USD, đủ để nhập khẩu những mặt hàng thiết yếu trong ba tháng. Trong khi con số này hồi tháng 1-2012 vẫn còn 36 tỷ USD.

Tình trạng kinh tế tồi tệ này khiến nhiều công ty nước ngoài phải tạm thời ngưng hoạt động tại Ai Cập. Đầu tư trực tiếp nước ngoài sụt giảm nghiêm trọng. Ngành du lịch - nguồn thu ngoại tệ chủ yếu của Ai Cập - bị đình đốn thảm hại. Theo báo al-Youm asSabi’a - một trong những tờ báo có uy tín rộng rãi tại Ai Cập, ngày 21-8 dẫn lời của Jad al-Kareem Nasr - chủ tịch công ty quản lý các sân bay của Ai Cập - cho biết lượng khách nhập cảnh bằng đường không giảm 40% so với thời gian trước...

Tunisia cũng có chung nhiều nỗi đau với Ai Cập: các tài khoản ngoại tệ thâm hụt nặng nề, trợ cấp thái quá đối với nhiều lĩnh vực xã hội, hoạt động du lịch và đầu tư lao dốc không phanh. Dành 75% các mặt hàng xuất khẩu sang thị trường EU, ngoài hệ lụy từ bất ổn chính trị, kinh tế Tunisia còn chịu hậu quả từ sự suy thoái của khu vực đồng euro, đặc biệt từ nhu cầu xuống mức tối thiểu của nhóm khách hàng truyền thống là các nước Địa Trung Hải. 

Emmanuel Comolet, chuyên gia kinh tế của Cơ quan phát triển Pháp (AFD) nhận định: "Trước hết, do thiếu nguồn đầu tư và một chính sách công nghiệp thực sự, Tunisia đã không thể cải thiện được chuỗi giá trị gia tăng". Nhưng khác với Ai Cập, bất chấp bất ổn chính trị và xung đột xã hội liên miên, Tunisia vẫn thoát khỏi suy thoái năm 2011 nhờ nông nghiệp và thị trường nội địa. Chỉ có điều tỉ lệ tăng trưởng vẫn chưa đủ để giúp nước này khắc phục được các khó khăn mà sự thiếu ổn định về chính trị gây nên. 

Một điểm khác nữa là tháng 6 vừa qua, Tunis đã có thể ký với IMF một kế hoạch viện trợ 1,7 tỷ USD thời hạn 3 năm, mục đích là hỗ trợ thời kỳ quá độ sau sự sụp đổ của Ben Ali. Đổi lại khoản viện trợ này, Tunis đã cam kết tiến hành một số cải cách, đặc biệt là tái cơ cấu các ngân hàng vốn dính nhiều nợ xấu của lĩnh vực du lịch, và xem xét lại hệ thống trợ cấp vốn quá tốn kém và bất bình đẳng. Số liệu từ Bộ các vấn đề xã hội của Tunisia cho thấy có gần 25% dân số nước này hiện sống dưới ngưỡng đói nghèo và tình trạng thất nghiệp đang tác động mạnh mẽ tới 700.000 trong số hơn 6 triệu dân của nước này.

Rõ ràng, tại các nước đã từng diễn ra cái gọi là “Mùa Xuân Arập” như Tunisia, Ai Cập, Libya… đang phải trả giá cho những thay đổi sau “Mùa Xuân Arập”, nhất là về kinh tế. Nếu như những thay đổi về chính trị sau “Cách mạng hoa Nhài” chỉ tác động đến các chính khách, một bộ phận nhỏ trong dân số, thì những tác động do thiệt hại về kinh tế lại tác động đến đại bộ phận dân chúng các nước này. Đây là hệ quả, là bài học để đời sau làn gió độc “Mùa Xuân Arập”./.

Nguyễn Chiến