Trừng phạt kinh tế Nga: Con dao hai lưỡi

Cuộc khủng hoảng Ukraine, mà diễn biến mới đây nhất là việc Crimea đã tách ra khỏi Ukraine và gia nhập Liên bang Nga (phản ánh ý nguyện của hơn 97% cử tri Crimea trong cuộc trưng cầu dân ý ngày 16/3/2014), đưa đến một diễn biến khác: Mỹ và châu Âu tiến hành các bước trừng phạt đối với Nga.

Con dao hai lưỡi

Đến nay, Mỹ và châu Âu đã tiến hành các bước trừng phạt Nga. Bước thứ nhất là các nước phương Tây trong nhóm G8 tuyên bố không tham dự Hội nghị thượng đỉnh G8 do Nga chủ trì vào tháng 6 tới tại Sochi, nơi vừa diễn ra Thế vận hội mùa đông 2014, nhằm làm mất uy tín của Nga.

Bước thứ hai là cả Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) công bố danh sách các cá nhân và tổ chức của Nga bị cấm visa vào Mỹ và EU, bị phong tỏa tài sản tại các ngân hàng, tổ chức tài chính ở nước ngoài. Đến nay, Mỹ đã công bố danh sách 30 cá nhân và tổ chức của Nga, còn EU công bố danh sách 33 người và tổ chức Nga bị áp đặt biện pháp này. Đáp lại, phía Nga cũng có các biện pháp tương tự đối với Mỹ và  EU.

Bước thứ ba là cấm vận về kinh tế. Mỹ và EU đang muốn có các đòn cảnh cáo mạnh đối với Nga sau vụ sáp nhập Crimea. Nhưng giải pháp cấm vận về kinh tế lại là con dao hai lưỡi vì nó gây thiệt hại cho cả bên bị trừng phạt lẫn bên trừng phạt.

Theo nhiều chuyên gia, một số kịch bản mà Mỹ và EU có thể thực hiện đối với Nga là hạn chế các hợp đồng kinh tế, thương mại, đầu tư nhằm gây khó khăn, làm xấu đi môi trường đầu tư ở Nga, làm giảm giá đồng ruble, gây đổ vỡ thị trường chứng khoán… Tuy nhiên, Nga là nền kinh tế lớn (đứng thứ 10 trên thế giới) và là đối tác hàng đầu của châu Âu và của cả Mỹ. Sự phản đòn của Nga sẽ không thể bị xem nhẹ. Và nếu nền kinh tế Nga bị gây khó dễ thì trước hết châu Âu phải gánh chịu nhiều hậu quả.

Các phân tích chính trị cho rằng, cấm vận Nga trước hết sẽ bất lợi đối với châu Âu. "Vấn đề không phải chỉ là cung cấp dầu mỏ và khí đốt, mà còn là hàng nghìn quan hệ (kể cả đầu tư) mà Nga xây dựng với châu Âu”. Theo một số chuyên gia, cần phải nhận thấy rằng EU hiện nay không phải trong tình trạng kinh tế tốt nhất, châu Âu vừa mới ra khỏi khủng hoảng nặng nề và rõ ràng là châu Âu không muốn khủng hoảng mới nữa.

Báo Pháp Le Figaro ghi nhận, “Bruxelles vừa dọa Moscow nhưng lại vừa run”. Nga có thể dùng khí đốt để đẩy Châu Âu vào thế khó. Đức và các nước Đông Âu ý thức được điều đó hơn ai hết. Hiện tại, Đức mua đến 30 tỷ mét khối khí đốt của Nga. Ý hơn 13 tỷ mét khối. Pháp hơn 7 tỷ mét khối, còn Rumani thì lệ thuộc đến 100 % vào khí đốt của Nga.

Từ năm 2009 tới nay, EU không hề giảm bớt mức độ lệ thuộc vào khí đốt của Nga. 36 % khí đốt tiêu thụ hằng năm tại 28 nước thành viên trong khối vẫn do Nga cung cấp. Sự lệ thuộc đó dẫn tới việc nhập siêu của EU đối với Nga lên tới 92 tỷ euro/năm. Cuộc khủng hoảng về khí đốt giữa Nga với Ukraine vào mùa đông năm 2009 gây tác động dây chuyền đến các nước Tây Âu, vẫn còn là bài học mà châu Âu chưa quên.

Ai “hứng đòn”

Hãng năng lượng Anh BP sẽ bị ảnh hưởng lớn trước bất kỳ một động thái nào từ Moscow nhằm thâu tóm các tài sản của phương Tây. BP là cổ đông lớn thứ 2 trong Rosneft, công ty dầu mỏ hàng đầu Nga và các cổ phần của hãng này đã chịu tác động nặng nề sau khi khủng hoảng Ukraine leo thang. Không chỉ có BP, một số công ty năng lượng lớn nhất ở Đức, Hà Lan và Pháp đang đầu tư vào một liên doanh với gã khổng lồ khí đốt Nga Gazprom.

Theo các chuyên gia, tất nhiên phương Tây có thể áp dụng cấm vận như buộc các quỹ đầu tư rút tiền ra khỏi Nga và bán các cổ phiếu của các công ty Nga, cấm các công ty nước ngoài hoạt động tại Nga và cuối cùng là hạn chế việc chuyển tiền ra khỏi Nga. Nhưng điều đó sẽ giáng đòn nghiêm trọng vào các ngân hàng châu Âu và kể cả các ngân hàng Mỹ vì rất nhiều ngân hàng Nga có tài khoản tín phiếu trong các ngân hàng Âu Mỹ.

Theo tờ Deutsche Welle của Đức, lệnh cấm vận còn có thể gây thiệt hại nặng nề hơn cho cả đôi bên không chỉ trong lĩnh vực năng lượng mà còn cả về tài chính. Bởi, khoản nợ của các công ty và ngân hàng Nga, kể cả của một số tập đoàn nhà nước lớn đối với các nhà cho vay tín dụng nước ngoài, theo số liệu của Reuters, là trên 650 tỷ USD. Nếu "chiến tranh cấm vận" xảy ra, các công ty và ngân hàng Nga đình chỉ hoặc thậm chí chấm dứt các trách nhiệm nợ, thì các ngân hàng Mỹ, châu Âu và Nhật Bản và các công ty đầu tư sẽ gánh tổn thất nặng nề.

Về thương mại, châu Âu sẽ hứng đòn nặng nhất. Nga là đối tác thương mại lớn thứ 3 của EU sau Mỹ và Trung Quốc, với lượng hàng hóa và dịch vụ trị giá hơn 500 tỷ USD được trao đổi trong năm 2012. Theo Ủy ban châu Âu, khoảng 75% tổng đầu tư trực tiếp nước ngoài ở Nga xuất phát từ các thành viên EU. Nga là nguồn cung cấp năng lượng đơn lẻ lớn nhất cho EU và điều đó được phản ánh trong mối quan hệ thân thiết giữa các công ty dầu khí Nga và châu Âu.

Với Mỹ, đại diện của các công ty lớn nước này đã cảnh báo Nhà Trắng rằng trừng phạt kinh tế Nga sẽ giáng một đòn mạnh mẽ vào các lợi ích của chính Mỹ. Những tập đoàn lớn của Mỹ như PepsiCo, General Electric, Boeing... tuyên bố, hoạt động ở Nga là một nhân tố trung tâm trong chiến lược toàn cầu của họ, trong đó họ đầu tư không ít vốn. Minh chứng là, sau những câu chuyện về cấm vận trong tuần qua rộ lên, tất cả các công ty năng lượng như Exxon (Mỹ), BP (Anh), Total (Pháp) đều tuyên bố họ sẽ không rời nước Nga và phản đối cấm vận.

Tuy mối quan hệ thương mại của Nga với Mỹ không lớn bằng với châu Âu (xuất khẩu của Mỹ sang Nga chiếm chưa đầy 0,1% GDP của Mỹ), nhưng  một số thương hiệu lớn cũng sẽ chịu thiệt hại từ việc cấm vận Nga. Exxon Mobil có nhiều hoạt động ở Nga, McDonald's vận hành hơn 400 nhà hàng trên toàn nước này, còn PepsiCo sở hữu một công ty các sản phẩm bơ sữa và thức ăn trẻ nhỏ. Hiện nay tại Nga có các tập đoàn khổng lồ của Mỹ đang hoạt động như Coca-Cola, ConocoPhillips, Microsoft, McDonald's, Wrigley, Procter & Gamble, PepsiCo, Philip Morris, Ford, General Motors, Hewlett-Packard, Chevron. Nhiều tập đoàn đã có nhà máy ở Nga như Coca-Cola Hellenic có tới 14 nhà máy trong đó có Milton. GM có xí nghiệp liên doanh AvtoVaz ở Saint- Peterburg. Ford cũng có nhà máy ở cố đô của nước Nga. Ngoài ra, rất nhiều công ty có các trung tâm phân phối hoặc các trung tâm thương mại như McDonald's. Các công ty Mỹ đã đầu tư 13 tỷ USD vào Nga trong năm 2013. Kim ngạch thương mại giữa hai nước Nga và Mỹ năm 2013 là gần 40 tỷ USD. Nga nắm một số lượng lớn tài sản trên sàn chứng khoán Mỹ, nếu áp dụng cấm vận, số tài sản này sẽ phát sinh vấn đề. Nếu Mỹ bằng cách nào đó hạn chế thì không loại trừ khả năng kịch bản rút đầu tư đã được thực hiện trên lãnh thổ Nga.

Đầu tháng này, sau khi Mỹ chuyển sang áp đặt lệnh trừng phạt đối với các quan chức hàng đầu của Nga và gây trở ngại đối với Moscow liên quan đến Hội nghị G8, thị trường chứng khoán Nga giảm mạnh và giá trị của đồng ruble cũng giảm so với đồng USD. Đáp lại, Cố vấn của Tổng thống Nga Putin, ông Serge Glazyev cho biết Moscow sẽ đáp trả thông qua các công cụ tài chính. "Chúng tôi đang nắm giữ một lượng kha khá trái phiếu chính phủ Mỹ, khoảng hơn 200 tỷ USD. Nếu Mỹ đóng băng các tài khoản của doanh nghiệp và công dân Nga, chúng tôi không thể xem Mỹ như là một đối tác đáng tin cậy. Nga sẽ khuyến khích tất cả mọi người bán tháo trái phiếu chính phủ Mỹ, không xem đồng USD là một đồng tiền đáng tin cậy và rút khỏi thị trường Mỹ". Dữ liệu mới nhất của Ngân hàng dự trữ liên bang Mỹ (Fed) cho thấy dự trữ tài khoản nước ngoài ở Fed đã giảm 118 tỷ USD trong hai tuần qua và Fed đặt câu hỏi liệu ngân hàng trung ương Nga có phải là thủ phạm của vụ này hay không.

Tổng thống Nga Vladimir Putin đã tuyên bố trong cuộc họp báo hồi tuần trước rằng: "Trong thế giới hiện đại, tất cả sự việc đều có liên hệ với nhau, con người cũng phụ thuộc vào nhau theo cách này hoặc cách  khác. Đương nhiên, người ta cũng có thể làm tổn hại lẫn nhau, nhưng điều này chẳng có lợi cho ai hết. Trước khi trừng phạt Nga, phương Tây cũng nên suy nghĩ về vấn đề này".

Rõ ràng, cấm vận kinh tế đối với nước Nga là một vấn đề hóc búa đối với lãnh đạo Mỹ cũng như châu Âu trong lúc này.

Nguyễn Chiến