WTO và thỏa thuận mang tính lịch sử

Các đại biểu chúc mừng Tổng giám đốc WTO Roberto Azevedo sau lễ bế mạc hội nghị WTO ở Bali, Indonesia - Ảnh: Reuters

Bộ trưởng Thương mại các nước thành viên WTO đã thông qua một thỏa thuận được ca ngợi là "cú hích" cho thương mại toàn cầu. Thỏa thuận gồm nhiều giải pháp thuận lợi hóa thương mại và hỗ trợ các nước đang phát triển này là bước đột phá nhằm khai thông Vòng đàm phán Doha về tự do hóa thương mại toàn cầu - được WTO khởi động từ năm 2001 và đang bế tắc từ 12 năm nay. Một số nhà kinh tế nhận định thỏa thuận này có thể mang lại 1.000 tỷ USD, qua đó thúc đẩy nền kinh tế thế giới phát triển.  

10 thỏa thuận đạt được tại hội nghị Bali là hiệp ước thương mại toàn cầu đầu tiên của WTO kể từ khi ra đời năm 1995. Thỏa thuận bao gồm những cam kết tạo thuận lợi cho hoạt động thương mại bằng việc đơn giản hóa các thủ tục hải quan và dỡ bỏ các rào cản thương mại.

Giảm thủ tục thuế quan và giảm bù trợ nông phẩm cũng như tạo thuận lợi cho tiếp cận thị trường là những nội dung cốt lõi của gói thỏa thuận ở Bali. Mọi tập hợp lực lượng trong WTO đều được lợi từ những thỏa thuận mới này.

Ban đầu, đàm phán dự kiến chỉ diễn ra đến hết tối ngày 6/12, song đã phải kéo dài sang sáng 7/12. Ngoài việc cam kết đơn giản hóa các thủ tục hải quan và hạn chế trợ giá nông nghiệp, thỏa thuận cũng bao gồm những chính sách hỗ trợ các quốc gia kém phát triển nhất.

Trước đó, các cuộc đàm phán tại Bali đã gần như đi vào “vết xe đổ" thất bại do hàng loạt bất đồng. Ấn Độ, vốn đang nhắm tới việc tích trữ và trợ giá lương thực cho hàng triệu người nghèo, đã yêu cầu WTO miễn trừ thuế quan đối với các biện pháp này. Trong khi đó, Mỹ, quốc gia cũng đang hỗ trợ nhiều cho ngành nông nghiệp nội địa cùng nhiều quốc gia khác lại cho rằng chính sách lương thực của Ấn Độ có thể vi phạm các quy định về trợ cấp của WTO. Một trở ngại sau đó lại xuất hiện khi bốn quốc gia Mỹ Latinh phản đối loại bỏ khỏi thỏa thuận một nội dung liên quan đến lệnh cấm vận của Mỹ đối với Cuba. Tuy nhiên, sự đồng thuận về mặt câu chữ đã góp phần giúp giải quyết các trở ngại này.

Ý nghĩa lịch sử của các thỏa thuận Bali thể hiện trên ba phương diện. Thứ nhất, nó giúp WTO thoát hiểm, nếu không muốn nói là được tái sinh. Sự trì trệ và bế tắc của Vòng đàm phán Doha từ năm 2001 khiến WTO suy sụp cả về thể diện lẫn ảnh hưởng và vai trò. Hệ thống thương mại đa phương toàn cầu với tên gọi WTO dần bị các thỏa thuận mậu dịch tự do song phương và đa phương lấn át. Kết quả của hội nghị Bali gỡ thể diện cho WTO về mọi phương diện.

Thứ hai, gói thỏa thuận ở Bali đưa lại bằng chứng là 159 thành viên của WTO không phải đã mất hẳn khả năng nhất trí về các vấn đề liên quan đến số phận tương lai của thương mại thế giới. WTO và các thành viên như sực tỉnh sau cơn mộng du, ý thức được trách nhiệm đối với tương lai của tổ chức.

Thứ ba, những thỏa thuận ở Bali chưa thay thế được và cũng không biệt lập với mục tiêu đề ra cho Vòng đàm phán Doha nhưng vừa là bước chuyển quan trọng theo hướng ấy và tạo động lực mới cho việc xúc tiến đàm phán thành công. 

Theo Simon Evenett, một chuyên gia về thương mại quốc tế tại Đại học St. Gallen (Thụy Sỹ), nếu vòng đàm phán vừa qua tại Bali (Indonesia) thất bại, “uy tín của WTO sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Song hội nghị tại Bali cũng cho thấy những khó khăn trong đàm phán mà các quốc gia thương mại lớn phải đối mặt khi thảo luận về các vấn đề thương mại chính và không có dấu hiệu cho thấy đàm phán sẽ dễ dàng hơn”.

Đạt được thỏa thuận tại Bali cho thấy hội nghị này thành công và giúp WTO tránh xa bờ vực khủng hoảng về sự tồn tại của chính mình. Bởi, nếu hội nghị này thất bại thì vai trò và ảnh hưởng, vị thế và giá trị thực tế của WTO càng trượt dốc nhanh hơn. Khi đó, tiến trình tự do hóa mậu dịch toàn cầu trong khuôn khổ WTO sẽ mất thêm đáng kể khả năng cạnh tranh với trào lưu hình thành những khu vực thương mại tự do song phương và đa phương hoàn toàn độc lập. Tổ chức này rồi sẽ mất vai trò trung tâm, đầu tàu và động lực cho thương mại tự do trên thế giới. Nếu vậy thì WTO không những chỉ tụt hậu mà thậm chí còn có thể bị đẩy lùi vào quá khứ.

Mặc dù đánh giá cao thỏa thuận vừa đạt được nhưng Tổng Giám đốc WTO Roberto Azevedo cũng bày tỏ quan ngại khi các thỏa thuận thương mại khu vực ngày càng xuất hiện nhiều, điển hình là Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP). Tổng Giám đốc WTO cho rằng những hiệp định như vậy có thể kéo theo các hệ quả bi kịch đối với các nước nghèo bởi họ có thể sẽ bị gạt ra khỏi bàn đàm phán về các luật lệ thương mại. Hơn nữa, các thỏa thuận kiểu này có thể khiến WTO trở nên lỗi thời nếu tổ chức này không thể đạt được các thỏa thuận lớn mang tính toàn cầu.

Thỏa thuận về Gói cam kết Bali đã “giải cứu” WTO khỏi bờ vực của sự thất bại, củng cố lòng tin về khả năng cắt giảm các rào cản thương mại trên toàn thế giới. Tuy nhiên, các quan chức WTO thừa nhận chưa có gì chắc chắn về hiệu quả của việc thực thi các biện pháp kể trên, nhất là tại các quốc gia chưa phát triển. Giới phân tích cũng nhận định rằng bản chất phức tạp của các cuộc đàm phán đã cho thấy tổ chức này khó có thể đạt được những tiến triển thực sự cho Vòng đàm phán Doha được khởi động tại Qatar từ năm 2001.

Trả lời phỏng vấn trong cuộc họp báo sau khi bế mạc hội nghị, ông Azevedo cho biết, người dân trên toàn thế giới sẽ được hưởng lợi từ gói thỏa thuận, đặc biệt là những người nghèo, người thất nghiệp và người không được bảo vệ. Ông Avezedo cũng thông báo WTO sẽ hướng tới hoàn tất vòng đàm phán tự do thương mại Doha và thiết lập hệ thống chỉ dẫn cụ thể nhằm thực hiện những công việc cần thiết.

Chia sẻ quan điểm với Tổng Giám đốc Azevedo trong cuộc họp báo, Bộ trưởng Thương mại nước chủ nhà Indonesia kiêm Chủ tịch Hội nghị lần này, Gita Wirjawan cũng khẳng định, lợi ích của thỏa thuận sẽ chủ yếu thuộc về các nước đang phát triển do có thể tạo điều kiện cho các chính phủ thực thi chương trình an ninh lương thực. Theo ông Wirjawan, "Thỏa thuận Bali đầy đủ" sẽ mang lại an ninh lương thực cho hàng tỷ người nghèo nhất trên thế giới và giúp các nước kém phát triển được lợi từ hệ thống thương mại đa phương.

Hội nghị Bộ trưởng WTO lần thứ 9 với kết quả nói trên được đánh giá là một sự cải cách thương mại lớn nhất của thế giới, mở ra triển vọng cho các cuộc đàm phán sau, giúp khai thông Vòng đàm phán Doha, khẳng định cơ chế thương mại đa phương, củng cố uy tín của WTO, giúp hạ thấp các rào cản thương mại và đẩy nhanh lưu thông hàng hóa trên quy mô toàn cầu.

Nguyễn Chiến