Không thể để vụ việc thành “chuyện đã rồi”

Đó là cảnh báo của chuyên gia Michael Auslin tại Viện Doanh nghiệp Mỹ trong bài bình luận đăng trên tờ The Wall Street Journal khi giàn khoan Hải Dương 981 và lực lượng hộ tống của Trung Quốc vẫn ngoan cố hoạt động phi pháp ở vùng biển Việt Nam.

Ông Auslin khẳng định giàn khoan Hải Dương 981 nằm gọn trong vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam. Khu vực này đã bị Trung Quốc ngang nhiên cho vào trong bản đồ "đường lưỡi bò" phi lý của họ.

Chuyên gia Auslin cho rằng ngoài các ý đồ về chính trị và yêu sách chủ quyền, riêng trong lĩnh vực khai thác dầu khí thì đây cũng là bước leo thang mới của Trung Quốc sau khi nước này từng gây sức ép lên các công ty dầu khí nước ngoài hợp tác thăm dò, khai thác một cách hợp pháp với Việt Nam. Đồng thời, khi mà giới chức Bắc Kinh từng tuyên bố xem giàn khoan “là lãnh thổ quốc gia di động” thì hành động hạ đặt trái phép Hải Dương 981 cũng là chiến thuật mới của Trung Quốc ở Tây Thái Bình Dương.

Theo đó, nếu quốc gia bị Trung Quốc xâm phạm chủ quyền không kiên quyết đến cùng và quốc tế không lên án đủ mạnh thì dần dần sự có mặt của giàn khoan sẽ thành “chuyện đã rồi” và Trung Quốc “sẽ đạt được các mục tiêu chiến lược mà không cần hành động quân sự”.

Ông Auslin còn cho rằng “chiến lược giàn khoan dầu” có thể dẫn tới căng thẳng dâng cao hơn nữa trong tương lai do Trung Quốc có kế hoạch đóng thêm nhiều giàn khoan.

Quan sát những hành động ngang ngược của Trung Quốc ở Biển Đông, luật sư Ryan Santicola thuộc bộ phận pháp chế của hải quân Mỹ khẳng định Bắc Kinh đã vi phạm các cam kết song phương, đa phương và thường xuyên hành động đơn phương ở Biển Đông.

Trong bài bình luận đăng trên The Dilopmat (Nhật Bản) hôm 24/5, ông Santicola chỉ ra vụ giàn khoan là bằng chứng cho thấy Trung Quốc không thật tâm tuân thủ "Thỏa thuận về nguyên tắc cơ bản chỉ đạo về giải quyết các vấn đề trên biển" đã ký hồi năm 2011 với Việt Nam. Thỏa thuận có ghi rõ hai bên nhất trí giải quyết tranh chấp liên quan đến biển thông qua tham vấn và đàm phán thân thiện, nhưng theo giới quan sát, có vẻ như chỉ mình Việt Nam là luôn nỗ lực thực hiện đúng cam kết này.

Luật sư Santicola nêu thêm một bằng chứng khác, Trung Quốc cũng từng không tuân thủ kết quả đàm phán với Philippines là hai bên cùng rút tàu khỏi bãi cạn Scarborough trong vụ căng thẳng hồi tháng 4/2012. Liên tục từ đó đến nay, Bắc Kinh thường xuyên đưa tàu trở lại Scarborough và mới đây, theo tờ Business Mirror, hải quân Mỹ đã phát hiện 2 tàu hộ tống của Trung Quốc xuất hiện gần bãi cạn này.

Với các thỏa thuận với những bên trực tiếp tham gia tranh chấp mà còn vậy, nên cũng không lạ khi Trung Quốc vẫn đưa ra tuyên bố chủ quyền gần trọn Biển Đông, vi phạm Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) dù đã tham gia Công ước này từ năm 1996.

Tương tự, Trung Quốc ký Tuyên bố ứng xử giữa các bên ở Biển Đông (DOC) với ASEAN hồi năm 2002 nhưng thường xuyên có hành động đi ngược tinh thần của DOC. Mới đây, Tổng thống Philippines Benigno Aquino III cáo buộc Trung Quốc vi phạm DOC sau khi Manila công bố bằng chứng cho thấy Bắc Kinh đang tiến hành xây công trình được cho là đường băng ở bãi đá Gạc Ma (thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam).

Vì thường xuyên hành xử theo kiểu “chữ ký gió bay” nên Trung Quốc cứ dền dứ trong đàm phán về Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) có giá trị ràng buộc về mặt pháp lý. Nhiều nhà ngoại giao Đông Nam Á tuần vừa rồi cáo buộc Trung Quốc vừa trì hoãn đàm phán COC vừa ra sức tăng cường kiểm soát ở những khu vực tranh chấp.

Trước những diễn biến đã và đang xảy ra trên Biển Đông, có thêm nhiều chuyên gia cho rằng Trung Quốc sẽ tiếp tục có những hành động nhằm củng cố tuyên bố chủ quyền phi lý và tăng cường sức mạnh ở vùng biển này.

Cụ thể, chuyên gia Ian Storey tại Viện Nghiên cứu Đông Nam Á ở Singapore cảnh báo Trung Quốc chắc chắn sẽ lập Vùng nhận diện phòng không (ADIZ) ở Biển Đông và đó chỉ là vấn đề thời gian.

Trước đó, Phát ngôn viên Bộ Quốc phòng Philippines, Peter Paul Galvez cảnh báo rằng việc Trung Quốc xây dựng đường băng trên bãi đá Gạc Ma có thể là bước đầu tiên trong kế hoạch lập Vùng nhận dạng phòng không (ADIZ). Còn chuyên gia Ernie Bower tại Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và Quốc tế (Mỹ) từng nói ông không có gì ngạc nhiên nếu Trung Quốc tiến tới lập ADIZ ở Biển Đông và đó sẽ không phải là hành động khiêu khích cuối cùng. Có lẽ vì vậy mà cựu Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Robert Gates hồi tuần rồi kêu gọi các nước Đông Nam Á nên hợp sức và cùng Mỹ lên tiếng chống lại tình trạng Trung Quốc ngày càng hung hăng ở khu vực.

Nguyễn Chiến (tổng hợp)