Giá trị lịch sử trường tồn của “Đường Kách mệnh”

“Đường Kách mệnh” là tác phẩm tập hợp các bài giảng của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc tại các lớp huấn luyện cán bộ của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, tổ chức tại Quảng Châu (Trung Quốc) trong những năm 1925-1927. Những bài giảng được Bộ Tuyên truyền của Hội Liên hiệp các dân tộc bị áp bức tập hợp lại và xuất bản thành sách năm 1927.

Mở đầu 15 nội dung cơ bản của sách “lý luận cách mệnh” là “Tư cách người cách mệnh”, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc nêu lên 3 mối quan hệ của mỗi con người hoạt động với 23 nguyên tắc ứng xử ứng: Tự mình (14 nguyên tắc), Đối với người (5 nguyên tắc), Làm việc (4 nguyên tắc). Thực ra những nguyên tắc ứng xử của con người mỗi thời đại có những chuyển biến khác nhau thích hợp với trình độ phát triển của văn minh; nhưng các nguyên tắc mà “Đường Kách mệnh” đặt ra – nhất là ứng xử cho chính mình, thì thời nào cũng cần như thế, trong đó 10 điều đầu tiên thực sự là tối căn bản: “Cần kiệm - Hoà mà không tư - Cả quyết sửa lỗi mình - Cẩn thận mà không nhút nhát - Hay hỏi - Nhẫn nại (chịu khó) - Hay nghiên cứu, xem xét - Vị công vong tư - Không hiếu danh, không kiêu ngạo - Nói thì phải làm”. Tư cách làm người cách mạng cũng như mọi người trong xã hội văn minh dân chủ luôn cần phấn đấu theo những chuẩn mực ấy.

Những vấn đề lý luận và thực tiễn cách mạng trong “Đường Kách mệnh” được lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đặt ra và giải quyết bài bản như một giáo trình để dạy và học, đồng thời rất thời sự và thực tế sinh động như một tiểu thuyết lịch sử có nhiều điển cố hay vậy.

Khái niệm “cách mệnh” được lý giải giản lược và bình dân đến mức ai cũng hiểu được theo hướng tích cực nhất, là: “phá cái cũ đổi ra cái mới, phá cái xấu đổi ra cái tốt”. 

Ba loại cách mệnh được ví dụ cụ thể: “Tư bản cách mệnh như cách mệnh Pháp năm 1789, Mỹ cách mệnh độc lập năm 1776; Nhật cách mệnh năm 1864. Dân tộc cách mệnh như Italia đuổi cường quyền Áo năm 1859; Tàu đuổi Mãn Thanh 1911. Giai cấp cách mệnh như công nông Nga đuổi tư bản và giành lấy chính quyền 1917”.

Những vấn đề lý luận căn bản nhất về cách mệnh được diễn giải theo lối hỏi-đáp ngắn gọn, mạch lạc: Vì sao mà sinh ra tư bản cách mệnh? Vì sao mà sinh ra dân tộc cách mệnh? Vì sao mà sinh ra giai cấp cách mệnh? Cách mệnh chia làm mấy thứ? Ai là những người cách mệnh? Cách mệnh khó hay là dễ? Cách mệnh trước hết phải có cái gì?

Đây là những nội dung cốt lõi nhất và hay nhất của toàn bộ tác phẩm “Đường Kách mệnh”, trong đó điểm quy tụ và là đầu mối của tất cả mối quan hệ là câu hỏi-đáp: “Cách mệnh trước hết phải có cái gì? - Trước hết phải có đảng cách mệnh, để trong thì vận động và tổ chức dân chúng, ngoài thì liên lạc với dân tộc bị áp bức và vô sản giai cấp mọi nơi. Đảng có vững cách mệnh mới thành công, cũng như người cầm lái có vững thuyền mới chạy. Đảng muốn vững thì phải có chủ nghĩa làm cốt, trong đảng ai cũng phải hiểu, ai cũng phải theo chủ nghĩa ấy. Đảng mà không có chủ nghĩa cũng như người không có trí khôn, tàu không có bàn chỉ nam. Bây giờ học thuyết nhiều, chủ nghĩa nhiều, nhưng chủ nghĩa chân chính nhất, chắc chắn nhất, cách mệnh nhất là chủ nghĩa Lenin”. Chỉ một mệnh đề 120 từ ngắn gọn ấy, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc giải quyết toàn bộ bài toán cách mạng Việt Nam, tìm ra nhân tố động lực chiến lược cho đường hướng phát triển của đất nước, lựa chọn dứt khoát con đường cách mạng vô sản cho dân tộc Việt Nam.

Đặc biệt là trình bày về 3 cuộc cách mạng điển hình của thế giới (Cách mạng Mỹ, Cách mạng Pháp, Cách mạng Nga) rất đầy đủ, khái quát cao, cả số liệu và luận điểm, vừa phê phán, vừa rút ra bài học thiết thực cho cách mạng Việt Nam. Mỗi cuộc cách mạng điển hình ấy đều được tổng kết theo phương pháp lịch sử kết hợp với phương pháp logic, chuyển thành những thực tiễn quý báu cho bất cứ quốc gia nào đi sau lựa chọn con đường cách mạng cho mình – nhất là cách mạng “thành công đến nơi, nghĩa là dân chúng được hưởng cái hạnh phúc tự do, bình đẳng thật, không phải tự do và bình đẳng giả dối”. Việt Nam theo con đường cách mạng vô sản như Cách mạng Nga đã làm: “muốn cách mệnh thành công thì phải dân chúng (công nông) làm gốc, phải có đảng vững bền, phải bền gan, phải hy sinh, phải thống nhất”.

Việc xác định bạn-thù trong đấu tranh, cùng các vấn đề về lực lượng cách mạng, giai cấp cách mạng được đưa ra theo cách hiểu gần gũi của giới quần chúng lao khổ: “công nông là tay không chân rồi, nếu thua thì chỉ mất một cái kiếp khổ, nếu được thì được cả thế giới, cho nên họ gan góc”; “Học trò, nhà buôn nhỏ, điền chủ nhỏ cũng bị tư bản áp bức, song không cực khổ bằng công nông; 3 hạng ấy… là bầu bạn cách mệnh của công nông”.

Phương pháp cách mạng được chỉ rõ: “Cách mệnh là việc chung cả dân chúng chứ không phải việc của một hai người”; “Muốn đồng tâm hiệp lực, muốn bền gan thì trước ai ai cũng phải hiểu rõ vì sao mà phải làm, vì sao mà không làm không được, vì sao mà ai ai cũng phải gánh một vai, vì sao phải làm ngay không nên người này ngồi chờ người khác. Có như thế mục đích mới đồng; mục đích có đồng, chí mới đồng; chí có đồng, tâm mới đồng; tâm đã đồng, lại phải biết cách làm thì làm mới chóng”; phải biết tổ chức dân chúng lại thành công hội, dân cày, hợp tác xã, thanh niên, phụ nữ, quốc tế cứu tế đỏ; phải giành chính quyền bằng bạo lực cách mạng của quần chúng, phải biết chọn thời cơ; lại phải biết “Cách mệnh An Nam cũng là một bộ phận trong cách mệnh thế giới. Ai làm cách mệnh trong thế giới đều là đồng chí của dân An Nam cả”…

“Đường Kách mệnh” dùng lịch sử để nói lý luận, cụ thể hóa và giản lược hóa những vấn đề lý thuyết trừu tượng, lấy thực tiễn Cách mạng Mỹ, Cách mạng Pháp, Cách mạng Nga soi vào yêu cầu của Việt Nam, đi đến kết luận: Chỉ có cách mạng vô sản mới giải phóng được dân tộc.

“Đường Kách mệnh” viết: “Mục đích sách này là để nói cho đồng bào ta biết rõ: (1) Vì sao chúng ta muốn sống thì phải cách mệnh. (2) Vì sao cách mệnh là việc chung cả dân chúng chứ không phải việc một hai người. (3) Đem lịch sử cách mệnh các nước làm gương cho chúng ta soi. (4) Đem phong trào thế giới nói cho đồng bào ta rõ. (5) Ai là bạn ta? Ai là thù ta? (6) Cách mệnh thì phải làm thế nào?”; “Sách này chỉ ước ao sao đồng bào xem rồi thì nghĩ lại, nghĩ rồi thì tỉnh dậy, tỉnh rồi thì đứng lên đoàn kết nhau mà làm cách mệnh”.

Cả những phi lộ chân thành, thiết thực ấy, cùng toàn bộ hơn 100 trang với gần 19.100 từ của sách “Đường kách mệnh” - tất thảy đều là giá trị lịch sử trường tồn cho hôm nay và mai sau.