Báo chí, Chính phủ và sự trung thực

Văn phòng Chính phủ vừa tổ chức buổi gặp gỡ các cơ quan báo chí nhân kỷ niệm 89 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2014), kỷ niệm 2 năm chương trình “Dân hỏi-Bộ trưởng trả lời”. Phát biểu tại đây, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam đã gửi lời cảm ơn chân thành của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng, của Chính phủ tới các cơ quan báo chí, những người làm báo và cho rằng, trên hết, báo chí phải tôn trọng sự thật, nói đúng sự thật, hạn chế những thứ mang danh sự thật nhưng không phải là sự thật.  

Không thể hồ nghi rằng sự thật phải là yêu cầu “trên hết” của người làm báo, người “thư ký của thời đại”. Là yêu cầu chủ yếu đối với báo chí, sự thật cũng là thứ làm nên ý nghĩa của báo chí, sức mạnh của báo chí, là giá trị tự thân và là mục đích tồn tại của báo chí. Nhưng trong hành trình tiếp cận sự thật, không chỉ báo chí cần sự trung thực và dũng cảm mà các cơ quan công quyền cũng vậy.

Phải thừa nhận rằng trước vai trò giám sát và phản biện của báo chí, thật không dễ dàng gì để trung thực và dũng cảm, bởi tâm lý thông thường “tốt đẹp khoe ra, xấu xa đậy lại”. Nhưng thực tế cho thấy là trong thời gian qua, đã có một bước tiến rất dài từ phía các cơ quan công quyền trong vấn đề công khai, minh bạch trước báo chí, công luận.

Một nhà báo đã viết trên Facebook cá nhân rằng nhiệm kỳ này, Chính phủ đã có một bước tiến lớn trong việc gần lại hơn với báo chí, tức là gần hơn với người dân.

Tháng 2/2007, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng đã có cuộc đối thoại trực tuyến với nhân dân qua Cổng Thông tin điện tử Chính phủ, tiếp nối truyền thống “cán bộ phải gần dân” mà Bác Hồ và nhiều thế hệ lãnh đạo Đảng, Chính phủ luôn chú ý thực hiện. Đồng thời, sau sự kiện này, người đứng đầu Chính phủ đã chỉ đạo các thành viên khác của Chính phủ phải thường xuyên đối với thoại trực tiếp với nhân dân về những vấn đề người dân quan tâm. Tính đến nay, gần như tất cả các Bộ trưởng đã đối thoại trực tuyến với nhân dân trên Cổng Thông tin điện tử Chính phủ, có một số Bộ trưởng thực hiện nhiều lần, trực tiếp đối thoại và giải đáp nhiều vấn đề thuộc lĩnh vực mình quản lý được nhân dân đồng tình, quan tâm.

Thêm một ví dụ về điều này là chương trình “Dân hỏi-Bộ trưởng trả lời” do Cổng Thông tin điện tử Chính phủ phối hợp với Đài Truyền hình Việt Nam và Đài tiếng nói Việt Nam, Thông tấn xã Việt Nam thực hiện hằng tuần, nơi mà những vị tư lệnh ngành phải đối diện với những vấn đề thời sự nóng bỏng nhất. Ngoài ra còn phải kể đến các chương trình, chuyên mục “Việt Nam Online”, “Người dân với Chính phủ”, “Trả lời công dân”… do Cổng Thông tin điện tử Chính phủ phối hợp với Thông tấn xã Việt Nam, Đài Tiếng nói Việt Nam, Đài truyền hình kỹ thuật số VTC thực hiện và duy trì đều đặn hàng tuần, hàng ngày... góp phần tăng cường sự đối thoại, tương tác giữa Chính phủ với nhân dân. Cũng phải nói thêm, Thủ tướng Chính phủ đã không chỉ một lần đôn đốc các vị Bộ trưởng cần lưu tâm tham gia các chương trình này và cũng không chỉ một lần, trong các phiên họp Chính phủ, Thủ tướng yêu cầu phải công khai, minh bạch những vấn đề vốn trước đây được coi là “nhạy cảm” như giá điện, giá xăng dầu…

Mới đây nhất, Chính phủ đã nghiêm túc lắng nghe ý kiến của báo chí, của dư luận và quyết định rút đăng cai ASIAD 18, yêu cầu Bộ Y tế quyết liệt triển khai các biện pháp phòng chống dịch sởi. Những việc làm đó đã được người dân và báo chí đánh giá cao.

Cùng với đó là những vị Bộ trưởng không ngần ngại “mổ phanh” (cũng chữ dùng của nhà báo ở trên) cơ chế, nói thẳng những hạn chế, yếu kém của ngành mình. Đó là Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Bùi Quang Vinh thẳng thắn nêu lên rằng nếu không cải cách thể chế, không cải thiện môi trường kinh doanh, Việt Nam “chắc chắn sẽ tụt hậu; đó là Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Phạm Vũ Luận với việc thừa nhận “cách dạy ngoại ngữ của Việt Nam không giống ai”; đó là Bộ trưởng Đinh La Thăng với cách điều hành quyết liệt được báo chí ủng hộ… và còn rất nhiều vị tư lệnh ngành khác nữa.

Ngay cả trong vấn đề thời sự nhất, đang được dư luận cả nước quan tâm nhất hiện nay, là việc đấu tranh với Trung Quốc trên biển, thì sức mạnh của báo chí Việt Nam và của cả dân tộc Việt Nam cũng là sức mạnh của sự thật. Hiển nhiên Việt Nam có sức mạnh của lòng yêu nước, nhưng lòng yêu nước sẽ càng mạnh hơn khi gắn kết với chính nghĩa và chính nghĩa của Việt Nam đã được báo chí nêu cao, giúp dư luận thế giới hiểu sự thật và ủng hộ Việt Nam. Và sự thật bao giờ cũng được nhân dân ủng hộ: Khi Thủ tướng nói rằng Việt Nam “không thể đánh đổi độc lập, chủ quyền lấy một thứ hòa bình, hữu nghị viển vông nào đó”, thì báo chí tán đồng vì đấy là Thủ tướng đã nói đúng lòng dân.

Nhưng cũng có những thứ “mang danh sự thật nhưng không phải là sự thật”. Hẳn nhiều người còn nhớ câu nói của Khổng Tử sau khi nhìn thấy một học trò yêu lén ăn cơm trước thầy (mà sự thật là ăn trước những miếng cơm bị cát bụi rơi vào để dành phần cơm trắng cho thầy, cho bạn): Trên đời này có những việc chính mắt mình trông thấy rành rành mà vẫn không hiểu được đúng sự thật. Suýt nữa Khổng Tử này đã trở thành kẻ hồ đồ!

Thánh nhân còn vậy, huống chi người thường. Trung thực, dũng cảm đã khó, có đôi mắt đủ tỉnh táo để không hồ đồ, để nhìn đúng bản chất vấn đề còn khó khăn hơn, nhất là khi bản thân vấn đề “thế nào là sự thật” cũng đã đủ để gây ra những tranh cãi khó dứt. Vậy thì phải chăng nhà báo cần xuất phát từ lợi ích chung của dân tộc, của đất nước, của nhân dân để nhìn nhận và đánh giá mọi vấn đề. Nhưng ngay cả như vậy thì trước cuộc sống muôn vàn phức tạp, vẫn có những tình huống mà người làm báo thấy thật khó khăn để xác định việc phải làm.

Có lẽ trong tình huống này, không còn lựa chọn nào khác, nhà báo phải đứng về phía lương tâm, nói một cách văn hoa là phải hành động theo mách bảo của trái tim. Bởi trái tim cũng có thể sai lầm, nhưng đó là sai lầm có thể cảm thông được. Dĩ nhiên, với một nhà báo chân chính, cũng như một con người tử tế nói chung, hành xử theo lương tâm là một gánh trách nhiệm trĩu nặng. Nhưng biết làm sao, “sinh nghề tử nghiệp”, nếu không chịu nổi gánh nặng ấy thì báo chí sẽ mất đi giá trị của mình.

Nghề nào, công việc nào cũng đáng trân trọng như nhau. Nhân Ngày Báo chí Cách mạng, các nhà báo cùng nhắc nhở nhau về lòng trung thực, về sự tự trọng, về lương tâm nghề nghiệp không phải chỉ để tự hào, mà hơn hết là để tự nhắc nhở mình, nhìn lại chính mình.

Kim Tuấn