Cảnh báo nguy cơ khủng hoảng kinh tế toàn cầu hậu QE

Trong một bài viết đăng trên mạng tin "Project syndicate" ngày 27/8, tác giả cho rằng khi Fed đang tìm cách thoát khỏi chính sách nới lỏng định lượng (QE), nhiều nền kinh tế đang nổi bỗng nhiên rơi vào tình thế khó khăn. Các thị trường tiền tệ và chứng khoán tại Ấn Độ và Indonesia sụt giảm, trong khi Brazil, Nam Phi và Thổ Nhĩ Kỳ phải gánh chịu những thiệt hại về tín dụng thế chấp. Fed khẳng định việc Mỹ duy trì phát hành tiền tệ quá mức không ảnh hưởng đến các bong bóng tài sản và tín dụng, vốn đang đẩy kinh tế thế giới đến bên bờ vực. Song điều không thể chối cãi là nếu QE không khiến lãi suất cho vay chủ chốt tại các nước phát triển ở mức gần bằng 0% từ năm 2009, các dòng vốn vay nóng và ngắn hạn sẽ không tràn ngập các nền kinh tế đang nổi.

Bên cạnh đó, các nền kinh tế đang nổi có một điểm chung là thâm hụt tài khoản vãng lai lớn. Theo số liệu của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), thâm hụt tài khoản vãng lai của Ấn Độ trong giai đoạn 2012-2013 lên đến 5% tổng sản phẩm quốc nội (GDP), so với mức 2,8% giai đoạn 2008-2011, còn của Indonesia tương ứng là 3% so với 0,7%.

Thâm hụt tài khoản vãng lai lớn là triệu chứng của một nền kinh tế trước khủng hoảng, đầu tư nhiều hơn tiết kiệm. Cách duy nhất để duy trì tăng trưởng kinh tế trước sự mất cân bằng này là đi vay các khoản tiết kiệm dư thừa từ nước ngoài. Đó chính là vai trò của QE, khi cung cấp dư thừa nguồn vốn từ các nhà đầu tư ở các nước phát triển và do vậy cho phép các nền kinh tế mới nổi duy trì tốc độ tăng trưởng kinh tế cao.

Nghiên cứu của IMF cho thấy các luồng vốn tích tụ đổ vào các thị trường đang nổi kể từ khi QE bắt đầu được triển khai năm 2009 lên tới gần 4.000 tỷ USD. Số tiền này khiến các nước đang phát triển tin rằng những mất cân bằng của họ được giải quyết, cho phép họ tránh phải áp dụng những biện pháp khắc khổ cần thiết để đưa nền kinh tế trở lại con đường ổn định hơn.

Đây là một tính năng đặc hữu của nền kinh tế toàn cầu hiện đại. Thay vì chấp nhận sự suy giảm kinh tế do thâm hụt tài khoản vãng lai, các nhà hoạch định chính sách lại đánh cược vào tăng trưởng đầy rủi ro và cuối cùng là phản tác dụng. Trường hợp này không chỉ xảy ra với Ấn Độ và Indonesia như hiện nay, mà cả với các nước châu Á phát triển khác trong những năm 90 của thế kỷ trước. Điều này cũng đúng với các nền kinh tế phát triển.

Các ngân hàng trung ương đã làm mọi cách để giải quyết những vấn đề này. Dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Ben Bernanke, Fed đã coi các bong bóng tài sản và tín dụng như các nguồn mới cho tăng trưởng kinh tế. Ông Bernanke còn đi xa hơn nữa khi tuyên bố vận may tăng trưởng bất ngờ từ QE thừa sức đền bù cho bất kỳ nguồn tiền nóng gây bất ổn nào ra vào các thị trường mới nổi.

Chiến lược thoát khỏi QE, nếu Fed thực hiện, sẽ chỉ làm công việc tái chuyển hướng số tiền mặt dư thừa từ các nền kinh tế phát triển có lợi tức cao về lại các thị trường trong nước. Tuy nhiên, bất chấp những hứa hẹn của Fed, lãi suất tại các nền kinh tế phát triển dường như không thể tăng lên cho đến năm 2014 hoặc 2015. Các nền kinh tế mới nổi bị thâm hụt tài khoản vãng lai là những thị trường đầu tiên cảm nhận được sức nóng của một cuộc khủng hoảng mới. Sự mất cân bằng tiết kiệm-đầu tư của các nước này trở nên khó tài trợ hơn trong môi trường hậu QE, vốn đang khiến các đồng nội tệ của Ấn Độ, Indonesia, Brazil và Thổ Nhĩ Kỳ giảm giá.

Kết quả là các nền kinh tế đang nổi đang sa vào những cái bẫy chính sách: Các chiến lược phòng thủ chính thống cho đồng nội tệ giảm giá thường là  tăng lãi suất, một lựa chọn khó chịu cho các nền kinh tế đang phát triển, cũng đang trải qua sức ép giảm sút tăng trưởng kinh tế.

Nguyễn Thơ