"Con người sống cho sự sống"

Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Ảnh: Trần Hồng

Nhà thơ Việt Phương, nguyên là Thư ký của Thủ tướng Phạm Văn Đồng, ông theo Thủ tướng từ khi còn là người thanh niên 19 tuổi cho đến khi Thủ tướng Phạm Văn Đồng từ trần vào năm 2000.

Trong 53 năm ấy, nhà thơ Việt Phương đã nhiều lần được tiếp xúc, làm việc với Đại tướng Võ Nguyên Giáp, người bạn thân thiết của Thủ tướng Phạm Văn Đồng.

Giờ đã qua tuổi bát thập, nhà thơ Việt Phương nhớ lại khi Đại tướng được Đảng, Nhà nước phân công đảm nhiệm chức vụ Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ phụ trách lĩnh vực khoa học và công nghệ, Thủ tướng Phạm Văn Đồng có nói: “Chuyển việc phân công khoa học-kỹ thuật cho anh Văn, tôi rất yên tâm, anh Văn làm công việc này rất tốt”. Ông kể lại: Trong các công việc của Chính phủ, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đều trao đổi ý kiến với Đại tướng Võ Nguyên Giáp.

“Hai người là bạn rất thân, gắn bó với nhau từ năm 1940 khi cả hai được Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ cử sang Trung Quốc gặp Bác Hồ. Hai ông vào Đảng Cộng sản Đông Dương do Chủ tịch Hồ Chí Minh kết nạp ở Trung Quốc”, nhà thơ cho biết.

Con người có cả “nước” và “lửa”

Nhà thơ Việt Phương nhận xét: Tính cách của Đại tướng có hai nét tưởng như đối lập, lúc mạnh mẽ, quả quyết, lúc mềm mại, dịu dàng.

Khi cầm quân đánh giặc, lúc bàn bạc những vấn đề hệ trọng của dân tộc, của đất nước ở ông toát lên phong thái quyết đoán, dứt khoát qua giọng nói, cách diễn đạt.

“Nhưng anh Văn thường là người dịu dàng, giản dị và thân tình. Thế nên có người nói với tôi trong con người Đại tướng có cả hai nét tính cách của dân tộc Việt Nam, lúc mạnh mẽ, quyết liệt như lửa, lúc dịu dàng, sâu lắng, thấm thía như nước suối nguồn", nhà thơ Việt Phương tâm sự.

Lật giở những tập thơ của mình đã xuất bản, nhà thơ cho xem bài thơ do Đại tướng Võ Nguyên Giáp viết tặng vào dịp ông 60 tuổi.

Ông bảo tập thơ của ông với tựa đề “Cửa đã mở” là xuất phát từ bài thơ Đại tướng viết riêng tặng ông, Đại tướng tự nhận "mình là một người làm thơ buông bằng tay trái”. Bài thơ ấy viết:

Anh Việt Phương ơi.

Tôi chúc anh trẻ mãi không già

Hai ba mươi năm nữa vẫn còn xuân phơi phới

Cửa đã mở rồi.

Hoa thơm hoa đẹp từ bốn phương đưa lại

Hoa nở thành thơ, từng chùm, từng chùm

Chàng trai ta vừa ngâm vừa hát

Vừa nhìn về tương lai, ung dung tiến bước”

Đại tướng còn chỉ cách ngâm bài thơ này:

Ê a, ê a

Trẻ mãi, ê a, trẻ mãi không già… a, a

Trong những ngày gạo châu, củi quế

Ta vẫn có những giờ phút rất vui, rất “giui”

Ê a, ê a.

Tương lai thuộc về chúng ta

Trẻ mãi, trẻ mãi, trẻ m…ã…i

(Ngâm kéo dài rồi xuống giọng dần… từ soprano đến mezzo, rồi…)

Ngày 5/12/1988

Con người giản dị, vị tha

Có một sự việc mà nhà thơ Việt Phương không thể nào quên, đó là vào năm 1970 khi ông sáng tác tập thơ đầu tiên với tựa đề “Cửa mở” đã gây nên sự ồn ào xung quanh tập thơ, bởi có nhiều bài thơ được coi là “phá cách” so với hoàn cảnh nước ta lúc bấy giờ.

Khi ấy Cục trưởng Cục Tuyên huấn là học trò của Đại tướng ở trường Thăng Long năm xưa, có đến hỏi Đại tướng là quân đội có ý kiến như thế nào về tập thơ này. Đại tướng ra lệnh “không nói bất kỳ điều gì”. Khi gặp nhà thơ, Đại tướng có nói: “Trong tình hình lúc ấy tôi chỉ có thể ra lệnh như vậy, nếu tôi nói viết bài hoan nghênh thì chưa được đâu. Đó là lệnh cao nhất có thể đưa ra”. Nhưng về sau tập thơ đã được đánh giá cao và được tái bản.

Nhà thơ Việt Phương

Trong ký ức của nhà thơ Việt Phương, Đại tướng Võ Nguyên Giáp là con người sống vô cùng giản dị. Lúc bấy giờ, tiêu chuẩn thêm của Phó Thủ tướng là 1 cốc sữa nhỏ và thỏi pho mát sừng bò. Vậy mà, anh Văn thường không uống cốc sữa nhỏ ấy mà chia đôi (tính ra thì mỗi cốc chỉ còn một ngụm nhỏ) rồi đưa cho tôi uống mỗi khi tôi được dự những cuộc làm việc của anh Văn; còn thỏi pho mát sừng bò ấy cũng được sẻ nhỏ mấy phần.

Lối sống tình cảm, sẻ chia, giản dị cùng với sự thanh tao, liêm khiết ở Đại tướng còn thể hiện ở câu chuyện mà khi kể cho tôi nhà thơ Việt Phương đã không kìm nén được cảm xúc: “Mặc dù đã là Đại tướng, lại giữ cương vị Phó Thủ tướng Chính phủ nhưng cuộc sống của anh Văn thời kỳ ấy rất khó khăn bởi ông còn gánh nặng gia đình đông con. Biết được điều ấy, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã chia sẻ chút phần lương của mình cho Đại tướng và nói tôi trực tiếp đưa cho anh”.

Người ta cũng thường nói trong đức tính con người anh Văn luôn có từ nhẫn, mà trong nhẫn có cả “lửa” và “nước”. Những người như vậy thường chí lớn, dũng cảm.

Một trong những điều Đại tướng dặn nhà thơ Việt Phương đó là: “Phải điềm tĩnh lại Phương nhé, không bao giờ cực đoan nhé, phải chừng mực, chừng mực, chừng mực”.

Có lúc Đại tướng nói một cách triết lý: “Trong thiên nhiên, trong xã hội và trong cuộc sống của con người hai điều quan trọng ngang nhau là chất và mức. Hai điều đó tương tác với nhau, chất tạo ra mức và mức tạo ra chất”. Triết học có ý là sâu xa là thế. Con người cũng vậy, đã là người tử tế, lương thiện nhưng cần có thêm "mức" nữa, đó là sự chừng mực.

Cần chừng mực ở đời. Đấy là điều mà Đại tướng góp ý cho nhiều người. Đại tướng là con người sống cho sự sống chứ không chỉ sống đời sống bình thường của con người. Nhà thơ kết lại buổi trò chuyện bằng câu nói ấy.

Kiều Liên