Làm báo tại Hoàng Sa (Kỳ 1): “Nhập gia tuỳ tục”

Đến thời điểm này, các cơ quan hữu quan đã tổ chức cho 3 đoàn phóng viên, nhà báo ra công tác thực địa tại "điểm nóng" Hoàng Sa, cùng với các lực lượng Cảnh sát biển và Kiểm ngư tiến hành đấu tranh với phía Trung Quốc trên mặt trận báo chí, tuyên truyền.

Những cái bắt tay đoàn kết, quyết tâm lúc chia nhóm tác nghiệp tại Hoàng Sa

Chúng tôi, hơn 30 phóng viên, biên tập viên của các cơ quan thông tấn, báo chí trong nước và nhiều hãng thông tấn báo chí lớn của quốc tế, cùng tập kết về thành phố biển Đà Nẵng vào một ngày cuối tháng 5. Trong tiếng reo và những cái ôm thật chặt của những đồng nghiệp đã quen biết nhau nay tình cờ lại cùng chung chuyến công tác, có cả những cái bắt tay làm quen vội vã của những nhà báo lần đầu gặp gỡ nhau. Lạ mà nhanh thân, câu chuyện của chúng tôi rốt cuộc đều xoay quanh vụ việc Trung Quốc ngang ngược hạ đặt trái phép giàn khoan Hải Dương 981 trong vùng biển đặc quyền kinh tế và thềm lục địa thuộc chủ quyền của Việt Nam.

Theo kế hoạch, tất cả chúng tôi sẽ theo tàu CSB-2013 rời bờ ra thực địa rồi chia ra các tàu đang làm nhiệm vụ ngoài đó. Những chiến sĩ Cảnh sát biển và Kiểm ngư đều gọi tàu là "nhà", vì với các anh, phương châm "tàu là nhà, biển đảo là quê hương, ngư dân là anh em ruột thịt" đã ăn sâu vào tiềm thức, trở thành mệnh lệnh từ trái tim để mỗi cán bộ chiến sĩ đều ra sức xây dựng và củng cố mối quan hệ máu thịt ấy. Nghe mệnh lệnh từ Chỉ huy biên đội: "Các nhà theo đội hình chữ A, thẳng tiến!" vừa trang nghiêm mà vẫn toát lên sự thân thương, trìu mến. Trước giờ lên tàu hay "về nhà" - theo cách gọi quen thuộc của lính biển, mọi người đều được nhắc nhở: Không phân biệt tuổi tác, chức vụ, địa vị xã hội… đã lên tàu đều phải tuân thủ tuyệt đối mệnh lệnh của chỉ huy tàu. Nhắc như vậy cho chắc ăn thôi chứ cái này thì rõ rồi: Các cụ ta đã dạy "nhập gia tuỳ tục" kia mà!

Khi màn đêm phủ bóng xuống Thành phố, chúng tôi được lệnh ra khơi. Trong chúng tôi, không ít người đã từng tham gia các chuyến công tác dài ngày ngoài biển nhưng cũng có người lần đầu mới biết đến cái cảm giác lắc lư trên sóng nước nên không khỏi… chếnh choáng. Thế nhưng, chẳng ai chịu chui xuống buồng ngủ mà đều tỏa đi khắp tàu, làm quen với anh em thủy thủ và cả “căn nhà” mà mình sẽ gắn bó trong mấy ngày tới. Khi tiếng loa từ đài chỉ huy rành rọt vang lên: “Tàu kéo 3 hồi còi chào bờ!”, không ai bảo ai, tất cả chúng tôi đều ngừng mọi việc, chạy ra boong mũi hay hành lang đài chỉ huy. Trên boong mũi, những chiến sĩ làm nhiệm vụ thực hiện các thao tác cho tàu rời bến đang đứng nghiêm, mắt nhìn thẳng về phía trước. Trên bờ, những cán bộ, chiến sĩ cảnh sát biển ra tiễn cũng đứng nghiêm nhìn về phía con tàu đang chầm chậm tách khỏi cầu cảng. Ba hồi còi dài rúc lên như xé toạc màn đêm, thay cho lời chào từ biệt đất mẹ của những người chiến sĩ lên đường làm nhiệm vụ, cũng như lời hứa và khẳng định quyết tâm hoàn thành trọng trách được giao. Những ánh đèn cao ốc trong Thành phố lần lượt khuất dần sau bán đảo Sơn Trà khi tàu rời vịnh; cho đến khi ngọn đèn cao nhất trên đỉnh cầu Sông Hàn cũng không thể nhìn rõ được nữa và vạch tín hiệu cuối cùng trên những chiếc điện thoại di động nhạy nhất tắt hẳn, chúng tôi biết rằng mình đã ra đến biển khơi.

Tranh thủ lên kế hoạch tin, bài trong lúc... tránh nắng - Ảnh: VGP/Xuân Hồng

Sau hơn 15 tiếng đồng hồ, trưa hôm sau, tàu CSB-2013 đưa chúng tôi ra đến địa điểm tập kết để phân ra các tàu của lực lượng Cảnh sát biển và Kiểm ngư, theo nhiều mũi tiếp cận giàn khoan Hải Dương 981. Riêng nhóm chúng tôi gồm 12 phóng viên, nhà báo trong nước và quốc tế được điều động sang tàu CSB-8003, một con tàu khá hiện đại của lực lượng Cảnh sát biển Việt Nam. Vừa lên tàu, chúng tôi được thông báo khẩn trương mặc áo phao, chuẩn bị đầy đủ phương tiện tác nghiệp, sẵn sàng chờ hiệu lệnh. Ít phút sau, từ đài chỉ huy vang lên hiệu lệnh ngắn gọn, rõ ràng: "Cán bộ, chiến sĩ trên tàu giữ nguyên vị trí theo phân công công tác. Các phóng viên, nhà báo lên ngay mặt boong tác nghiệp. Các tàu của Trung Quốc đang ngăn cản, ép đuổi, đâm va, phun vòi rồng vào tàu của Việt Nam".

Dù vẫn theo dõi tình hình thực địa qua bản tin thời sự của Đài Truyền hình Việt Nam mỗi tối trước khi lên đường ra thực địa, nhưng cảnh tượng trước mắt vẫn khiến chúng tôi vô cùng bất ngờ: Phía xa, cách tàu CSB-2013 khoảng 10 hải lý, giàn khoan Hải Dương 981 như một chiếc đinh mũ lật ngửa, chĩa phần mũi nhọn lên bầu trời Tổ quốc, nhức nhối. Hai bên giàn khoan, trải dài hàng chục hải lý là vô số tàu Trung Quốc đủ loại - Hải cảnh, Hải giám, Hải tuần, Ngư chính, tàu kéo, tàu ngư dân… Cách tàu chúng tôi chỉ 2-3 hải lý, khoảng chục chiếc tàu Trung Quốc với trọng lượng lớn hơn, tốc độ nhanh hơn đang hung hăng “dàn trận” hòng ngăn cản, dồn ép các tàu Kiểm ngư, Cảnh sát biển của Việt Nam. Cứ một tàu của Việt Nam, ít thì có 3-4 tàu, nhiều thì 7-8 tàu của Trung Quốc bao vây hoặc theo sát. Đúng là một cuộc chiến không cân sức! Tuy nhiên, tàu của Trung Quốc khá nặng nề, khó xoay sở; còn tàu của Việt Nam tuy nhỏ hơn, tốc độ chậm hơn, nhưng rất nhanh nhẹn, luôn cơ động luồn lách, vòng tránh. Những lúc như vậy, tàu Trung Quốc như càng lồng lộn, hung hăng, sẵn sàng có những hành động thô bạo đối với tàu của Việt Nam như đâm va, phun vòi rồng hòng phá hủy những bộ phận quan trọng trên tàu Việt Nam như ra-đa, ăng ten, ống khói, buồng máy… trong khi tàu của Việt Nam chỉ kiên trì phát loa tuyên truyền bằng 3 thứ tiếng Việt-Trung-Anh và vòng tránh để giảm thiểu thiệt hại.

Suốt hơn một tuần có mặt tại Hoàng Sa, các nhà báo luôn phải chứng kiến những hành vi hung hăng như thế này của Trung Quốc đối với các tàu Việt Nam Ảnh: VGP/Xuân Hồng

Trên mặt biển thì như vậy, còn trên trời, máy bay trinh sát của Trung Quốc liên tục lượn lờ nhiều vòng, có lúc hạ thấp độ cao chỉ còn 300-500m ngay phía trên các tàu của Việt Nam đầy hăm doạ. Tuy nhiên, các lực lượng của Việt Nam không hề nao núng, bình tĩnh quan sát, cơ động vòng tránh; các phóng viên, nhà báo vẫn bình tĩnh đứng ở các vị trí an toàn để quay phim, chụp ảnh tình hình thực tế hiện trường.

Suốt hơn một tuần sau đó, ngày nào chúng tôi cũng được tận mắt chứng kiến những hành vi ngang ngược, thô bạo của các tàu Trung Quốc. Riêng trong ngày 1/6, tròn một tháng Trung Quốc hạ đặt trái phép giàn khoan Hải Dương 981 trên vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam, phía Trung Quốc gia tăng đột biến các hoạt động ngăn cản, dồn ép, đâm va, phun vòi rồng vào các tàu thực thi pháp luật của Việt Nam. Đến chiều tối ngày 1/6, đã có tới gần chục vụ va chạm của tàu Trung Quốc đối với tàu Việt Nam. Nghiêm trọng nhất là vụ tàu Hải cảnh 46105, tàu kéo công suất lớn số hiệu 263 cùng 2 tàu Hải cảnh khác của Trung Quốc bao vây, phun vòi rồng và đâm va nhiều lần tàu CSB-2016 của Việt Nam, làm tàu này bị thủng 4 lỗ bên mạn phải, cách mớn nước chỉ 40 cm, vô cùng nguy hiểm, nếu sóng cấp 3-4 nước có thể tràn vào khoang. Hai ngày sau, tàu CSB-2016 đã phải quay vào bờ sửa chữa.

Quá trình tác nghiệp, dù ở tàu nào, chúng tôi cũng được “chủ nhà” tạo điều kiện tối đa, kể cả ưu tiên dành đường truyền vệ tinh cho chúng tôi gửi tin, bài, ảnh về đất liền. Do thiết bị điện tử chúng tôi mang theo đa phần khác với loại ổ cắm trên tàu nên nhiều chiến sĩ còn sẵn sàng nhường dây cắm, ổ cắm trung gian cho chúng tôi để đảm bảo nguồn điện ổn định cho thiết bị. Hiểu được tấm lòng của các chiến sĩ cũng như để bảo đảm tính thời sự của sản phẩm thông tin, tất cả các phóng viên, nhà báo đều gắng vượt qua trạng thái mệt mỏi triền miên do những cơn say sóng, tranh thủ tối đa thời gian duyệt ảnh, dựng video clip, tổng hợp tin tức trong ngày để kịp chuyển về Tòa soạn. Bình thường, hầu hết thông tin, bài viết đều được ghi sổ tay, vì nếu sử dụng laptop thì chỉ ít phút sau sẽ hoa mắt, chóng mặt và dễ say. Phải khi nào sóng biển êm thì laptop mới được sử dụng. Phương thức liên lạc về đất liền duy nhất là điện thoại vệ tinh với chi phí trung bình mỗi ngày khoảng 800.000-1.000.000 đồng tiền cước, nên để tiết kiệm chi phí, mỗi lần gọi điện về Tòa soạn để “đọc tin”, phải chọn người đọc nhanh nhưng đảm bảo rõ ràng, chính xác để đất liền có thể ghi âm. Ấy vậy mà điện thoại vệ tinh của các phóng viên, nhà báo đều nhanh chóng hết tiền vì khối lượng thông tin dồn dập chuyển về từ thực địa. Đấy là chưa nói đến những bản tin hình của nhóm phóng viên của Ban Thời sự - Đài Truyền hình Việt Nam (VTV1) có chi phí truyền mỗi tin video không quá 2 phút chuyển qua vệ tinh về Đài tốn "hai chiếc xe máy Honda Air Blade" - theo cách nói vui của phóng viên Mạnh Cường - tức là gần 100 triệu đồng.

Vững vàng làm nhiệm vụ gìn giữ vùng trời, vùng biển của Tổ quốc - Ảnh: VGP/Xuân Hồng

Ở trên tàu, cán bộ, chiến sĩ ngại nhất việc “bị” nhà báo phỏng vấn, nhất là trước ống kính máy quay hoặc máy ảnh, vì khi đó phải mặc đồng phục chỉnh tề. Trên mặt biển không một bóng mây, trong những chiếc tàu sắt giữa nắng hè gay gắt, lại phải mặc đầy đủ đồng phục và có khi khoác thêm chiếc áo phao dày cộp nếu ở trên mặt boong, nên không khác gì bị “quạt chả”. Có những tàu, máy bị sự cố, chưa kịp khắc phục sau các vụ đâm va của tàu Trung Quốc nên phải tắt bớt điều hoà khi cơ động, do vậy không khí vô cùng nóng bức, anh em nói vui: Thường xuyên được "tắm xông hơi" miễn phí. Bình thường, ngoài những cán bộ, chiến sĩ làm nhiệm vụ phải mặc đầy đủ đồng phục và áo phao, còn lại anh em khác đều ăn mặc khá "mát mẻ" với quần đùi, áo cộc. Lý do rất đơn giản, hầu hết các tàu đều nhỏ, chứa được ít nước ngọt, lại làm nhiệm vụ dài ngày trên biển nên phải 2-3 ngày mới được tắm một lần, còn chuyện giặt giũ quần áo thì tiết kiệm đến mức tối đa. Đoàn chúng tôi khi tác nghiệp trên các tàu, trừ duy nhất nữ phóng viên trẻ Anh Chi (báo Tuổi Trẻ) là “ngoại lệ”, còn lại đều "nhập gia tùy tục". Chúng tôi đã bật cười mà ứa nước mắt khi lần đầu tiên nghe thông báo: “Hôm nay, toàn tàu tắm giặt!” Có trải nghiệm ấy, chúng tôi mới hiểu rằng, những khó khăn mình gặp trong đất liền thực sự chưa thấm vào đâu so với sự hy sinh của những người đang làm nhiệm vụ thực thi pháp luật nơi vùng biển xa, để giữ gìn chủ quyền của Tổ quốc.