Hội nghị Cấp cao ASEAN-Hoa Kỳ có ý nghĩa đặc biệt

Quan hệ đối thoại ASEAN-Hoa Kỳ chính thức bắt đầu năm 1977. Hai bên thiết lập quan hệ đối tác tăng cường năm 2005. Hoa Kỳ tham gia Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á (TAC) vào tháng 7/2009, đề xuất và tổ chức Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao Hoa Kỳ-4 nước Hạ nguồn Mekong (CLTV) lần đầu tiên vào tháng 7/2009, là một trong những nước đối thoại đầu tiên chính thức lập Phái đoàn Hoa Kỳ tại ASEAN và cử Đại sứ Hoa Kỳ thường trú bên cạnh ASEAN năm 2010.

Quan hệ hai bên được thúc đẩy qua nhiều cơ chế, bao gồm Cấp cao ASEAN-Hoa Kỳ (được thể chế hóa họp hằng năm từ năm 2013), Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao PMC Hoa Kỳ, họp Đối thoại (cấp SOM Ngoại giao), tham vấn Bộ trưởng Kinh tế ASEAN- Đại diện Thương mại Hoa Kỳ (AEM- USTR), tham vấn Quan chức Cao cấp Kinh tế-Trợ lý Đại diện Thương mại Hoa Kỳ (SEOM-USTR), Ủy ban Hợp tác chung ASEAN-Hoa Kỳ, Hội đồng Kinh doanh ASEAN-Hoa Kỳ, Tham vấn Quan chức cao cấp ASEAN-Hoa Kỳ về Tội phạm xuyên quốc gia (SOMTC Hoa Kỳ)...

Hợp tác giữa ASEAN và Hoa Kỳ được thực hiện dựa trên nhiều văn kiện quan trọng như Tuyên bố Tầm nhìn về quan hệ Đối tác tăng cường (năm 2005), Kế hoạch Hành động triển khai Tuyên bố giai đoạn 2010-2015… Kế hoạch Hành động giai đoạn 2016-2020 đã được thông qua tại Hội nghị Cấp cao ASEAN-Hoa Kỳ vào tháng 11/2015.

Quan hệ ASEAN-Hoa Kỳ đã được nâng lên tầm cao mới khi hai bên chính thức xác lập đối tác chiến lược tại Hội nghị Cấp cao ASEAN-Hoa Kỳ lần thứ 3 (Kuala Lumpur, 11/2015).

Trong hợp tác chính trị-an ninh, Hoa Kỳ coi trọng quan hệ với ASEAN, coi quan hệ với ASEAN là một trọng tâm trong chiến lược tái cân bằng; ủng hộ vai trò trung tâm của ASEAN trong cấu trúc khu vực đang định hình. Hoa Kỳ dành ưu tiên cao hỗ trợ ASEAN tăng cường năng lực bảo đảm an ninh, nhất là an ninh hàng hải trên cơ sở song phương cũng như thông qua diễn đàn khu vực.

Hai bên cũng tích cực hợp tác trong các lĩnh vực chống khủng bố, chống phổ biến vũ khí hạt nhân, an ninh mạng, chống tội phạm xuyên quốc gia như khủng bố, buôn bán người…

Hoa Kỳ tích cực tham gia các diễn đàn, cơ chế do ASEAN dẫn dắt như Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF), Cấp cao Đông Á (EAS), Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN Mở rộng (ADMM ), Diễn đàn Biển ASEAN Mở rộng (EAMF). Trong khuôn khổ ARF, Hoa Kỳ cùng Philippines và Nhật Bản đồng chủ trì Cuộc họp giữa kỳ ARF (ARF ISM) về An ninh biển và xây dựng Kế hoạch công tác ARF về An ninh biển giai đoạn 2015-2017; tổ chức một số hội thảo, hội nghị về an ninh biển, chống cướp biển, chống ô nhiễm môi trường biển và an toàn hàng hải trong năm 2014-2015.

Hoa Kỳ cũng tích cực thúc đẩy hợp tác thực chất và cụ thể trong 6 lĩnh vực ưu tiên của ADMM ; đề xuất và tổ chức triển khai Chương trình đào tạo người đi biển trong khuôn khổ EAS.

Trong hợp tác kinh tế-thương mại, Hoa Kỳ là một trong những đối tác thương mại và đầu tư hàng đầu của ASEAN. Năm 2014, tổng thương mại giữa ASEAN và Hoa Kỳ đạt 216 tỉ USD, chiếm 8,2% tổng thương mại của ASEAN và đầu tư của Hoa Kỳ vào ASEAN đạt 226 tỉ USD. Năm 2014, lượt khách du lịch Hoa Kỳ vào ASEAN đạt gần 3,2 triệu, chiếm 3,2% tổng khách du lịch đến ASEAN.

Hợp tác kinh tế-thương mại ASEAN-Hoa Kỳ được thực hiện thông qua Thỏa thuận khung về thương mại và đầu tư ASEAN-Hoa Kỳ (TIFA) ký năm 2006 và Sáng kiến về Tăng cường hợp tác kinh tế ASEAN-Hoa Kỳ (E3) thông qua dịp Hội nghị Cấp cao ASEAN 21 vào tháng 11/2012 (Campuchia).

Về hợp tác kết nối, mặc dù chưa có cơ chế tham vấn với ACCC, Hoa Kỳ đã có một số hoạt động hỗ trợ ASEAN về kết nối thông qua Chương trình Kết nối ASEAN thông qua Thương mại và Đầu tư (ACTI) với 4 nội dung chính là hỗ trợ việc xây dựng Cơ chế ASEAN một cửa, phát triển các doanh nghiệp vừa và nhỏ, nâng cao hiệu quả năng lượng ASEAN và tăng cường phát triển ICT.

Trong hợp tác văn hóa-xã hội, ASEAN khuyến khích Hoa Kỳ tăng cường quan hệ hợp tác về khoa học công nghệ, giáo dục và cấp học bổng cho các sinh viên ASEAN; thúc đẩy hợp tác đối phó dịch bệnh, hợp tác khu vực Mekong, an ninh năng lượng, quản lý thiên tai và biến đổi khí hậu; giao lưu nhân dân và đẩy mạnh hợp tác đa dạng sinh học.

Hợp tác ứng phó với biến đổi khí hậu là một trong các nội dung hợp tác ưu tiên hiện nay của Hoa Kỳ đối với ASEAN. Tại Cấp cao ASEAN-Hoa Kỳ lần 2 (11/2014), ASEAN và Hoa Kỳ đã ra Tuyên bố chung về Biến đối khí hậu, trong đó bao gồm nội dung Hoa Kỳ hỗ trợ ASEAN giảm thiểu và thích nghi với tác động của biến đổi khí hậu thông qua hỗ trợ thực hiện Kế hoạch Hành động ASEAN về ứng phó với biến đổi khí hậu.

Được diễn ra từ ngày 15-16/2/2016 tại Trung tâm Sunnylands, Rancho Mirage, bang California, Hội nghị Cấp cao ASEAN-Hoa Kỳ lần này có ý nghĩa đặc biệt bởi đây là Hội nghị quốc tế quan trọng đầu tiên trong năm 2016 của ASEAN và là Hội nghị Cấp cao đầu tiên giữa ASEAN và một nước đối tác ngay sau khi ASEAN hình thành Cộng đồng.

Đây cũng là lần đầu tiên Hội nghị Cấp cao ASEAN-Hoa Kỳ được tổ chức tại Hoa Kỳ. Hội nghị thể hiện sự coi trọng của cả hai bên đối với quan hệ đối tác chiến lược ASEAN-Hoa Kỳ và sẽ bàn về phương hướng và biện pháp triển khai quan hệ Đối tác chiến lược ASEAN-Hoa Kỳ, đưa hợp tác đi vào thực chất và cụ thể hơn, đồng thời sẽ trao đổi về các vấn đề quốc tế và khu vực cùng quan tâm.

Nguyễn Hoàng