Xây dựng thể chế thị trường hiệu quả sẽ giúp tăng năng suất

Đây là ý kiến của ông Ousmane Dione - Giám đốc Quốc gia Ngân hàng Thế giới (WB) Việt Nam tại Diễn đàn Phát triển Việt nam 2017 với chủ đề “VDF 2017 – Con đường nâng cao năng suất” vừa qua.

Toàn cảnh Diễn đàn. Ảnh: VGP/Huy Thắng

Giám đốc Quốc gia Ngân hàng Thế giới (WB) Việt Nam đánh giá cao việc Chính phủ đã đạt được các kết quả quan trọng như: Tăng trưởng mạnh mẽ và ổn định về kinh tế vĩ mô. Riêng năm 2017, kinh tế Việt Nam gặt hái nhiều thành công, trong đó, thành công lớn nhất là sau 1 năm cả 13 mục tiêu phát triển kinh tế-xã hội được Quốc hội giao dự kiến đạt và chắc chắn sẽ đạt. Đà cải cách mạnh mẽ với minh chứng rõ nét là Việt Nam nâng được 14 bậc trong thứ hạng Môi trường kinh doanh năm 2018.
Tuy nhiên, ông Ousmane Dione cho rằng, việc năng suất lao động vẫn tiếp tục tăng với tốc độ thấp là một vấn đề cần quan tâm. Tốc độ tăng năng suất lao động bình quân của Việt Nam chỉ vào khoảng 4%, so với 7% của Trung Quốc và 5% của Hàn Quốc ở vào thời điểm những nước này có cùng trình độ phát triển như Việt Nam hiện nay. Với tốc độ tăng năng suất như hiện nay, Việt Nam khó có thể duy trì được đà tăng trưởng nhanh để theo kịp quỹ đạo phát triển của những nước như Hàn Quốc và Singapore.
Bài toán hiệu quả được đặt ra là làm thế nào để nền kinh tế Việt Nam tăng được năng lực sản xuất với cùng một mức đầu vào?  Đại diện WB cho rằng, đây là một câu hỏi đơn giản nhưng để tìm được câu trả lời không hề dễ dàng.
Việc cải thiện hiệu quả phải được thực hiện trong từng lĩnh vực cũng như kết hợp các lĩnh vực với nhau. Muốn vậy cần phải có thể chế thị trường hiệu quả và sự hỗ trợ của Nhà nước. Giám đốc Quốc gia WB cho rằng, trong từng lĩnh vực trong nền kinh tế vẫn còn nhiều dư địa để nâng cao hiệu quả, như nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng trong sản xuất công nghiệp, tăng cường chuyển đổi cơ cấu sản xuất nông nghiệp và phát triển doanh nghiệp nông nghiệp, nâng cao hiệu quả trong lĩnh vực giao thông, vận tải, kho vận hậu cần, khả năng kết nối.
Ngoài ra, việc nâng cao vị thế trong chuỗi giá trị cũng là một yếu tố tối quan trọng để cải thiện năng suất. Ông Ousmane Dione dẫn chứng việc chuyển đổi cơ cấu nông nghiệp ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long. Việc chuyển đổi từ mô hình truyền thống là “lúa gạo – trồng cây ăn trái – nuôi tôm” sang một cơ cấu sản xuất có giá trị cao hơn là “nuôi tôm – trồng cây ăn trái – lúa gạo”. Xây dựng liên kết hiệu quả giữa các doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp FDI cũng là một yếu tố quan trọng để Việt Nam dịch chuyển lên trong chuỗi giá trị toàn cầu để từ đó nâng cao năng suất.
Có cùng quan điểm, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng cho rằng, tăng trưởng kinh tế của Việt Nam trong nhiều năm qua chủ yếu dựa vào việc gia tăng vốn đầu tư, thâm dụng lao động chi phí thấp và khai thác tài nguyên. Cách thức tăng trưởng đó đã không còn phù hợp trong điều kiện hiện nay, khi tình hình thế giới và cả trong nước đã có nhiều thay đổi, cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư có thể mang lại nhiều cơ hội nhưng cũng nhiều thách thức cho kinh tế Việt Nam.
Lãnh đạo Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho rằng, mô hình cũ không thể giúp Việt Nam gia tăng tốc độ tăng trưởng một cách nhanh chóng và bền vững. Để nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân và thu hẹp khoảng cách phát triển với các nước, tăng năng suất chính là chìa khóa đưa đến tăng trưởng bền vững.
Theo Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng, tăng năng suất lao động đang ngày càng đóng vai trò quyết định, Việt Nam không thể nâng cao tốc độ tăng trưởng GDP.
TS. Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) cũng so sánh, dù có mức tăng so với các năm trước nhưng hiện năng suất lao động Việt Nam thấp hơn nhiều so với các nước ASEAN, cụ thể thấp hơn 6 lần so với Malaysia, 15 lần so với Singapore và thấp hơn Thái Lan khoảng 3 lần...
Ông Nguyễn Đình Cung cho rằng, nguyên nhân chính của tình trạng này là do bế tắc trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế khi không có chuyển dịch nguồn lực từ kinh tế nhà nước sang kinh tế tư nhân, từ khu vực phi chính thức sang khu vực kinh tế chính thức; khu vực kinh tế nhà nước hiệu quả thấp nhưng quy mô kinh tế nhà nước không giảm.
Bên cạnh đó, các doanh nghiệp nhà nước thiếu sự thúc ép cải cách công nghệ, máy móc và trình độ tay nghề; nền kinh tế vẫn thâm dụng tài nguyên, nhiên liệu và nhân công cao, trong khi chưa coi tiến bộ khoa học là chìa khoá, động lực chính của nền kinh tế…
Viện trưởng CIEM cho rằng hai đầu tàu kinh tế là Hà Nội, TPHCM có nhân lực trình độ cao, mật độ kinh tế lớn, có quy mô tập trung... song khó bứt phá vì nhiều ràng buộc về cơ sở hạ tầng, chính sách phát triển, nhất là đất đai.
Nêu giải pháp để Việt Nam tăng năng suất, ông Ousmane Dione-Giám đốc WB tại Việt Nam cho rằng, căn bản là cần đẩy mạnh đáng kể cải cách để củng cố thể chế thị trường hiệu quả nhằm nâng cao tốc độ tăng năng suất. Trong quá trình này, Chính phủ cần tiếp tục đà cải cách mạnh hơn, cải thiện môi trường kinh doanh thuận lợi, tập trung vào đơn giản hóa thủ tục hành chính, giảm gánh nặng chi phí, thực chất là nâng cao hiệu quả thị trường để tăng cường phân bổ nguồn lực, trong đó cần có sự định hướng thị trường nhiều hơn nữa để phân bổ nguồn lực sản xuất trên cả thị trường vốn và thị trường đất đai. WB mong muốn Việt Nam có nhiều hơn các chính sách bảo đảm sự cạnh tranh tạo dựng sân chơi minh bạch, bình đẳng cho mọi thành phần kinh tế.
Nhấn mạnh tầm quan trọng của nguồn nhân lực, Giám đốc WB tại Việt Nam cho rằng, Việt Nam có cả điểm mạnh lẫn điểm yếu song hành. Về giáo dục cơ sở, Việt Nam đã đạt được kết quả tốt trong việc phổ cập, nhưng lực lượng lao động nhìn chung vẫn thiếu hụt kiến thức, kỹ năng mới để góp phần nâng cao năng suất, đổi mới, sáng tạo trong các giải pháp nâng cao năng suất.
Trong bối cảnh Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu, các ngành sản xuất công nghiệp, chế tạo, chế biến, cũng như nông nghiệp và dịch vụ sẽ ngày càng phát triển lên trình độ phức tạp hơn.
Để tiếp tục phát triển khu vực kinh tế tư nhân trong nước sẽ cần phải đổi mới. Những kỹ năng yêu cầu của người sử dụng lao động sẽ có sự thay đổi, đòi hỏi thị trường lao động và các tổ chức giáo dục đại học phải thích nghi, khắc phục việc thiếu hụt người lao động động có kỹ năng, trình độ đào tạo cao phù hợp với công việc thực tế.
Giám đốc WB Việt Nam cho rằng, cần trả lời câu hỏi quan trọng là làm thế nào để Việt Nam huy động, sử dụng các nguồn lực công khan hiếm một cách hiệu quả để đầu tư cho các mục tiêu phát triển lớn của mình trong vòng 5 năm tới.
Dưới góc độ định chế tài chính lớn, đối tác phát triển quan trọng của Việt Nam, đại diện WB lưu ý, trong bối cảnh nguồn hỗ trợ phát triển ưu đãi đang giảm dần do Việt Nam mới đây đã được công nhận là nước thu nhập trung bình, Việt Nam sẽ ngày càng phải sử dụng nhiều nội lực hơn. Việt Nam cần tăng cường nguồn thu trong nước gắn liền với nâng cao hiệu quả chi tiêu, năng lực quản lý nợ, đặc biệt là thị trường nợ trong nước, sẽ là các yếu tố quan trọng để bảo đảm thực hiện các mục tiêu phát triển mà không làm nợ tăng lên đến mức thiếu bền vững. Việt Nam cũng cần đẩy mạnh các giải pháp tạo môi trường thuận lợi để khuyến khích doanh nghiệp tư nhân tham gia đầu tư có chất lượng vào hạ tầng cơ sở để đóng góp đáng kể vào việc đáp ứng nhu cầu cấp bách về tăng năng suất lao động.
“Tôi hy vọng Luật Đối tác công tư (PPP) mới, toàn diện hơn sẽ xử lý được nhiều vướng mắc hiện nay về PPP tại Việt Nam. Nguồn lực ODA sẽ cần được sử dụng một cách hiệu quả, chiến lược để bổ sung cho nguồn lực công trong nước, cũng như hướng tới thúc đẩy đầu tư tư nhân”, ông Ousmane Dione  nói.