Bài 3: Phải đặt văn hóa ngang hàng kinh tế, chính trị, xã hội

PGS.TS Đào Duy Quát đề xuất thành lập “Bộ Tư lệnh” về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam giai đoạn 2021-2030 và tầm nhìn đến 2045. Ảnh: VGP/Đình Nam

PGS.TS Đào Duy Quát chia sẻ với chúng tôi nhiều trăn trở, tâm huyết và kỳ vọng vào bước phát triển mới toàn diện đột phá trong xây dựng phát triển văn hóa con người Việt Nam để thực sự trở thành sức mạnh nội sinh giúp phát triển bền vững đất nước và bảo vệ vững chắc Tổ quốc.

Nhìn thẳng vào yếu kém, hạn chế

Theo PGS.TS Đào Duy Quát, ngay trong những năm 1946 đến 1948, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nêu bật vai trò vị trí của văn hóa trong công cuộc kháng chiến, kiến quốc của dân tộc: “Văn hóa soi đường cho quốc dân đi”; “Phải đem văn hóa lãnh đạo quốc dân để thực hiện độc lập tự cường tự chủ”, “Phải xúc tiến công tác văn hóa để đào tạo con người mới và cán bộ mới cho công cuộc kháng chiến kiến quốc”; “Văn hóa văn nghệ cũng là một mặt trận”; “Trong công cuộc kiến thiết nước nhà có bốn vấn đề cùng phải chú ý đến, cùng phải là quan trọng ngang nhau là: Chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa”.

Năm 1943, trong Đề cương văn hóa, Đảng ta đã xác định: Văn hóa là một trong ba mặt trận (chính trị, kinh tế, văn hóa) mà ở đó người cộng sản phát động và lãnh đạo cách mạng chính trị và cách mạng văn hóa.

Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) về xây dựng phát triển văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc được coi như chiến lược văn hóa của Đảng trong chặng đường đầu tiên của sự nghiệp đổi mới.

Tổng kết 15 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII), Đảng đã ban hành Nghị quyết Trung ương 9 (khóa XI) về xây dựng phát triển văn hóa con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước. Nghị quyết này không chỉ kế thừa, phát triển sáng tạo 5 quan điểm chỉ đạo cơ bản của Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) mà còn bổ sung một số tư tưởng chỉ đạo: Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội là mục tiêu, động lực phát triển bền vững đất nước. Văn hóa phải được đặt hàng với kinh tế, chính trị, xã hội.

Nghị quyết Trung ương 9 (khóa XI) đã chỉ rõ những yếu kém, hạn chế trong thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) “chủ yếu là do nhiều cấp ủy, chính quyền chưa quan tâm đầy đủ lĩnh vực này; lãnh đạo, chỉ đạo chưa thật quyết liệt. Việc cụ thể hóa, thể chế hóa Nghị quyết của Đảng còn chậm, thiếu đồng bộ và trong một số trường hợp thiếu khả thi. Công tác quản lý nhà nước về văn hóa chậm được đổi mới, có lúc, có nơi bị xem nhẹ, thậm chí buông lỏng; kỷ luật, kỷ cương không nghiêm. Đầu tư cho lĩnh vực văn hóa chưa tương xứng và còn dàn trải. Chưa nắm bắt kịp thời những vấn đề mới về văn hóa để đầu tư đúng hướng và có hiệu quả. Chưa quan tâm đúng mức công tác đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực hoạt động trong lĩnh vực văn hóa, nhất là đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp”.

PGS.TS Đào Duy Quát cho rằng trong nhiệm kỳ khóa XII, Đảng ta đã thực sự coi “phát triển kinh tế là trọng tâm, xây dựng đảng là then chốt”. So với nhiệm kỳ trước, kinh tế chuyển biến tích cực toàn diện trên nhiều lĩnh vực, tăng trưởng GDP bình quân khoảng 5,9%, quy mô nền kinh tế và thu nhập bình quân đầu người tăng lên, chất lượng tăng trưởng cải thiện. Công tác xây dựng chỉnh đốn đảng và hệ thống chính trị được đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ, quyết liệt có hiệu quả rõ rệt. Trong khi đó văn hóa chưa được quan tâm tương xứng với kinh tế và chính trị nên chưa trở thành nguồn lực, động lực nội sinh của sự phát triển bền vững đất nước.

Công tác lãnh đạo, chỉ đạo quản lý văn hóa còn bất cập, năng lực đổi mới của nhiều cán bộ văn hóa còn thấp, lúng túng, chậm trễ trong việc thể chế hóa quan điểm chủ trương của đảng. Đầu tư cho văn hóa chưa đúng mức và càng không được tăng lên tương xứng với mức tăng trưởng kinh tế. Vai trò của văn hóa trong xây dựng con người chưa được xác định đúng tầm.

“Chúng ta chưa có giải pháp hữu hiệu ngăn chặn, đẩy lùi sự xuống cấp nghiêm trọng về một số mặt văn hóa, đạo đức, lối sống gây bức xúc xã hội. Môi trường văn hóa xã hội tiếp tục bị ô nhiễm”, PGS.TS Đào Duy Quát trăn trở và đặt vấn đề làm gì, làm như thế nào để 5 quan điểm chỉ đạo trong Nghị quyết Trung ương 9 (khóa XI) phải được quán triệt trong nhận thức và hoạt động thực tiễn, nhất là quan điểm thứ nhất “văn hóa là nền tảng tinh thần xã hội là mục tiêu, động lực phát triển bền vững đất nước. Văn hóa phải được đặt ngang hàng với chính trị, kinh tế, xã hội”.

Cần có “Bộ Tư lệnh” về phát triển văn hóa, con người

Từ cách tiếp cận, tiến hành cuộc vận động xây dựng nền văn hóa mới, con người mới trong sự nghiệp kháng chiến, kiến quốc trước đây hay khi chúng ta thực hiện đồng thời ba cuộc cách mạng quan hệ sản xuất, tư tưởng văn hóa, khoa học kỹ thuật, PGS.TS Đào Duy Quát hết sức chú ý đến vấn đề tổ chức và phương pháp lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý.

“Mặt trận xây dựng văn hóa, con người đòi hỏi sự tham gia của rất nhiều ngành, nhiều lĩnh vực, nhiều lực lượng như: Tư tưởng, đạo đức, lối sống, giáo dục đào tạo, khoa học công nghệ, văn học nghệ thuật, báo chí truyền thông, di sản văn hóa  (vật thể, phi vật thể), văn hóa tôn giáo tín ngưỡng, giao lưu văn hóa, thể chế, thiết chế văn hóa…”, PGS.TS Đào Duy Quát trao đổi và đề xuất thành lập “Bộ Tư lệnh” là Ban Chỉ đạo Trung ương về xây dựng và phát triển văn hóa con người Việt Nam giai đoạn 2021-2030 và tầm nhìn đến 2045, để lãnh đạo, chỉ đạo thống nhất, tập trung “mặt trận” văn hóa, con người.

Ban Chỉ đạo được giao quyền và chịu trách nhiệm thực hiện thắng lợi, hiện thực hóa các mục tiêu được đề ra trong Nghị quyết Trung ương 9 (khóa XI).

Cụ thể, 4 chương trình mục tiêu quốc gia là xây dựng hoàn thiện các chuẩn mực giá trị văn hóa và con người Việt Nam gắn chặt với xây dựng môi trường văn hóa, xây dựng văn hóa trong đảng, trong hệ thống chính trị, xây dựng môi trường văn hóa cộng đồng, làng bản, cơ quan, đơn vị doanh nghiệp và mỗi gia đình.

Hoàn thiện thể chế hóa Nghị quyết Trung ương 9 (khóa XI) và định hướng xây dựng, phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam trong Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XIII thành hệ thống luật, cơ chế, chính sách đồng bộ khả thi.

Chúng ta cần đẩy mạnh xây dựng phát triển công nghiệp văn hóa gắn chặt với hoàn thiện thị trường văn hóa; đẩy mạnh và mở rộng quảng bá văn hóa Việt Nam.

Xây dựng, phát triển nâng cao chất lượng hiệu quả hoạt động văn hóa như văn học nghệ thuật, báo chí xuất bản, bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa (vật thể, phi vật thể), coi trọng bảo tồn phát huy di sản văn hóa các dân tộc thiểu số.

“Lãnh đạo cấp ủy , chính quyền các cấp cũng phải quán triệt và thực hiện quyết liệt sáng tạo 4 giải pháp chủ yếu: Đổi mới mạnh mẽ phương thức lãnh đạo của đảng đối với lĩnh vực văn hóa; Nâng cao hiệu lực hiệu quả quản lý của nhà nước về văn hóa; Xây dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo quản lý văn hóa, đội ngũ văn nghệ sĩ; Tăng cường nguồn lực cho lĩnh vực văn hóa”, PGS.TS Đào Duy Quát bày tỏ.

Có như vậy, chúng ta mới thực hiện thắng lợi chiến lược xây dựng, phát triển văn hóa, con người trong giai đoạn phát triển mới của đất nước.

Đình Nam