Để lễ hội gìn giữ được giá trị tốt đẹp

Cần có phương án đảm bảo an toàn cho du khách đi trên những chiếc đò vào chùa Hương. Ảnh: Chinhphu.vn

Lễ hội truyền thống của dân tộc ta có rất nhiều giá trị tốt đẹp như: khơi dậy lòng yêu nước, khẳng định tinh thần dân tộc, đoàn kết cộng đồng, lưu giữ và trao truyền các giá trị văn hóa cho các thế hệ sau.

Tuy nhiên, do ở nước ta có quá nhiều lễ hội (khoảng hơn 8.000) nên trong các kỳ lễ hội vẫn tồn tại một số hoạt động phản cảm cần xóa bỏ như: tổ chức tràn lan, lãng phí, biểu hiện thương mại hóa, kèm theo nhiều biến tướng tiêu cực.

Có một thực tế là các lễ hội ở nước ta hiện nay đang có xu hướng bị lợi dụng để thương mại hóa, là nơi có các hoạt động “buôn thần bán thánh”, cúng thuê, lễ thuê... Tình trạng lập nhiều ban thờ đặt nhiều hòm công đức nhiều khay, đĩa, để tiền giọt dầu... còn phổ biến ở nhiều di tích, làm suy giảm yếu tố tâm linh, coi nặng giá trị vật chất, gây phản cảm trong sinh hoạt lễ hội. Một số lễ hội dân gian bị pha tạp, vay mượn, cải biên làm biến dạng. Việc đưa một số nghi lễ có mang tính chất tâm linh, linh thiêng của một số dân tộc lên sân khấu... đã làm phai mờ bản sắc văn hóa. Số lượng du khách tăng đột biến tại các lễ hội, gây khó khăn trong công tác tổ chức, quản lý. Một thực trạng cũng rất đáng báo động là sự thiếu hiểu biết của nhiều người đi lễ hội, nhất là giới trẻ đã làm mất tạo kẽ hở cho một số kẻ bất chính lợi dụng.

Việc thực hiện nếp sống văn hóa trong lễ hội còn hạn chế (như để tiền vào tay tượng Phật, vào mồm tượng rồng, rải tiền khắp nơi…) đã làm mất hết vẻ tôn nghiêm nơi chùa chiền. Nhiều du khách còn xả rác tùy tiện, giẫm đạp lên cỏ, bẻ hoa lá, chen chúc nhau giành lối đi…

Chuyện mạo hiểm hành hương, chuyện chen lấn, xô đẩy ở các lễ hội gợi cho chúng ta nhớ tới những thảm kịch giẫm đạp nhau chết hàng trăm người ở Lễ hội nước tại Phnom Penh (Campuchia) hay vụ giẫm đạp chết hàng chục người tại một lễ hội tôn giáo ở Ấn Độ thời gian qua. Nếu người đi hội ở nước ta kém ý thức, chen lấn nhau vô tội vạ như hiện nay, thì sự nguy hiểm luôn luôn treo lơ lửng trên đầu hàng chục ngàn người dự hội.

Việc phục dựng các lễ hội truyền thống chưa được nghiên cứu một cách bài bản. Các địa phương đua nhau phục dựng lễ hội với sự tài trợ của một số cá nhân, doanh nghiệp nhằm quảng bá, khuếch trương hình ảnh của họ, dẫn đến tình trạng kinh doanh lễ hội. Việc chính quyền địa phương can thiệp quá nhiều vào lễ hội, đã biến người dân là chủ thể của các lễ hội thành người đi xem. Việc tổ chức lễ hội thiếu căn cứ khoa học, làm cho nội dung nhiều lễ hội trùng lặp, nhàm chán. Có biểu hiện pha tạp, gượng ép, vay mượn và làm cải biến, biến dạng nghi lễ, lễ thức dân gian và có nguy cơ phai mờ bản sắc lễ hội.

Nguyên nhân của những hạn chế của lễ hội hiện nay, trước hết là do chính quyền một số địa phương còn buông lỏng quản lý, không xử lý nghiêm các tệ nạn như cờ bạc, bói toán hoặc để tư thương lợi dụng nâng giá dịch vụ, nhất là vào các dịp cuối của các lễ hội tổ chức dài ngày. Sự quá tải về số lượng khách tham gia lễ hội, dẫn đến tình trạng lộn xộn, ùn tắc giao thông, gây ô nhiễm môi trường... Việc ganh đua tổ chức lễ hội với qui mô hoành tráng, thời gian lễ hội kéo dài, hoặc tổ chức lễ hội bằng ngân sách nhà nước gây lãng phí tiền của của nhà nước và nhân dân. Không khí hội hè kéo dài và đặc biệt thời điểm đầu năm, dẫn đến tình trạng xao nhãng nhiệm vụ lao động, sản xuất, ảnh hưởng tới hiệu quả công việc.

Chính vì thế, các địa phương, đơn vị cần chấn chỉnh công tác tổ chức và quản lý lễ hội trên cả nước. Xây dựng phương án đảm bảo an ninh trật tự, bảo đảm an toàn cho nhân dân, tuyệt đối không để xảy ra tai nạn cháy nổ, ùn tắc giao thông tại các lễ hội, đặc biệt là các lễ hội quy mô lớn như: Chùa Hương, Yên Tử, Hội Lim, Đền Trần, Đền Hùng...

Tiền lễ để không đúng nơi hành lễ. Ảnh: Chinhphu.vn

Các địa phương cần ưu tiên nghiên cứu phục dựng những lễ hội vẫn còn giữ được bản sắc riêng và mỗi tỉnh cũng chỉ nên phục dựng một hoặc một vài lễ hội độc đáo nhất chứ không nên làm tràn lan. Việc tu bổ tôn tạo di tích nơi diễn ra các lễ hội, việc tổ chức các diễn xướng, trò chơi dân gian, hoạt động thể thao... cũng cần nghiên cứu kỹ lưỡng để vừa bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống vừa phù hợp với đời sống hiện đại.

Để "nói không" với những biểu hiện tiêu cực trong các lễ hội, cần đẩy mạnh việc tuyên truyền sâu rộng để người dân hiểu rõ giá trị của lễ hội, công đức danh nhân, từ đó có ý thức bảo vệ nơi thờ tự, bảo vệ môi trường cảnh quan của các di tích, tôn trọng những người thực hành lễ hội và có ý thức văn minh nơi công cộng.

Mai Hồng