Năm Nhâm Thìn nói chuyện Rồng thiêng

Rồng ở các nước châu Á có nhiều khác biệt với rồng ở các nước châu Âu và châu Mỹ. Tại một số nước châu Á, Rồng có mình rắn, vảy cá, bờm sư tử, sừng hươu và biết bay. Đa số các nước châu Á coi Rồng là con vật linh thiêng trong khi các nước châu Âu lại coi Rồng là biểu tượng của cái ác và sự hung dữ.

Ở Việt Nam, truyền thuyết kể rằng: cha là Lạc Long Quân gặp mẹ Âu Cơ sinh ra một bọc trăm trứng, sau nở thành trăm người con. Lạc Long Quân là cốt Rồng, Âu Cơ là cốt Tiên. Tiên ở núi, Rồng ở dưới nước, nên 50 người con theo cha xuống biển, 50 người theo mẹ lên núi. Nguồn gốc “con Rồng cháu Tiên” của dân tộc Việt là vậy.

Vài nét về hình tượng Rồng

Hình tượng con Rồng được mô tả: Thân uốn hình sin 12 khúc, đại diện 12 tháng trong năm. Thân mềm mại uốn lượn thể hiện sự biến hóa. Trên lưng có vây nhỏ liền mạch và đều đặn. Đầu có bờm dài, râu cằm, không sừng. Mắt lồi to, hàm mở rộng có răng nanh ngắt lên. Đặc biệt là cái mào ở mũi, sun sóng đều đặn, lưỡi mảnh rất dài.

Miệng Rồng luôn ngậm viên châu (ở Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc, Rồng hay cầm ngọc bằng chân trước). Rồng thường được tạc vào đá như biểu tượng linh thiêng canh giữ chùa chiền, lâu đài...

Theo các nhà khoa học, hiện nay có một số loài thằn lằn hình thù giống như con Rồng thần thoại nên được gọi là Rồng. Có 4 loại: Rồng đất, Rồng bay, Rồng Komodo và Rồng châu Úc.

Rồng đất: Thuộc họ kỳ nhông. Khi gặp người hoặc các con vật khác thì Rồng đất đứng ngẩn tò te (vì vậy đồng bào miền núi gọi là con tò te), giương vây, cong đuôi lên doạ nạt. Rồng đất Việt Nam dài 40 - 50 cm, hình dạng giống con tắc kè. Lưng có hàng gai chạy dài mút đuôi, chân Rồng rất cao, có năm móng sắc. Khi doạ nạt đối phương, Rồng đất đứng khuỳnh chân, giương toàn bộ vây gai lên, miệng banh ra như những hình con Rồng chạm trổ trên các đình chùa cổ đã được cách điệu. Rồng đất ăn sâu bọ, có ích cho nông nghiệp. Nó có mặt ở nước ta từ Bắc tới Nam và một số nước Đông Nam Á.

Rồng bay: Hay còn gọi là tắc kè bay. Đây là một loại thằn lằn nhỏ 20 - 40 cm, sống trong rừng, kiếm ăn trên cây, ngủ trong hốc cây, có hai nếp da hai bên thân, khi nghỉ trên cành cây cánh da này cụp vào không nhìn thấy. Khi gặp nguy hiểm, rồng bay bò rất nhanh trên cây để trốn, bất đắc dĩ nó mới nhẩy để “bay” sang thân cây khác, khoảng bay có thể đến 30 m. Dọc dẫy Trường Sơn có nhiều rồng bay loại này.

Rồng Komodo: Là loại kỳ đà khổng lồ hiện còn tồn tại ở đảo Kômôđô (Indonesia). Thân nó dài 3 - 4 m, nặng 150 kg (kỳ đà ở ta chỉ dài 1,6 m, nặng khoảng 20 kg). Rồng Komodo sống trong rừng rậm, gần bờ đảo, làm tổ trong khe đá hoặc hốc cây. Rồng Komodo là sát thủ của ngựa, hươu, lợn rừng, khỉ. Có khi chúng tập trung năm, bẩy con để tấn công, ăn thịt cả trâu, bò. Tuy nhiên, Komodo ăn cả những động vật nhỏ như rắn, thằn lằn, cá và cả côn trùng. Đây là một loài động vật quý, hiện nay số rồng Komodo còn khoảng 400 - 500 con.

Rồng châu Úc: Là loài thằn lằn lớn, dài tới 90 cm. Hình dạng giống như con rồng đất, quanh cổ có lớp da phủ kín vai như chiếc lá sen, có que xương như gọng ô, lúc gặp nguy hiểm nó giương gọng lá sen lên như cái dù, há miệng đen ngòm đến nỗi chó săn cũng phải khiếp. Tuy vậy rồng châu Úc rất hiền, chủ yếu ăn sâu bọ, trứng chim. Kiến là món khoái khẩu nhất của loài rồng này.

Rồng Komodo ở Indonesia

Rồng trong tín ngưỡng dân gian

Trong số 12 con giáp thì Rồng là con vật huyền thoại. Theo quan niệm truyền thống của Trung Quốc và Việt Nam, Rồng là con vật thần linh, mạnh mẽ nhất được con người ngưỡng mộ, yêu quý, tôn thờ. Rồng đi vào cuộc sống của con người trong hầu hết các hoạt động sản xuất, kiến trúc, lễ hội, mỹ thuật, thậm chí cả trong miếu mạo, đình chùa…

Ở phương Đông, con Rồng đứng đầu trong 4 loài vật tượng trưng cho sự phong lưu, sức mạnh của con người, gọi là “Tứ linh”. Đó là, Long-Ly-Quy- Phượng (rồng, lân, rùa, phượng). Trên thực tế, chỉ có rùa là có thật.

“Thìn” - âm gốc Hán đọc là “Thần”, một từ chỉ thời gian mở đầu buổi sáng của một ngày (ước từ 7-9 giờ sáng). Từ nghĩa đó, “thần” còn được chỉ mặt trời, mặt trăng và các vì sao. Trong lịch phương Đông, chữ “thần” làm chi thứ 5 trong 12 chi, đọc là Thìn (Tý, Sửu, Dần, Mão, Thìn…).

Chữ “Rồng” theo âm Hán Việt gọi là “Long”. Không chỉ ở Việt Nam mà nhiều dân tộc có biểu tượng con Rồng với nội dung khác nhau. Con Rồng chuyển hoá, tượng trưng cho quyền uy tối thượng. Chỗ ở của vua gọi là “long cung”, giường vua ngủ là “long sàng”, mình vua là “long thể”, gương mặt vua là “long nhan”, áo vua mặc là “long bào” thêu con rồng năm móng…

Trong dân gian, Rồng tượng trưng cho sự linh thiêng và điềm lành. Năm Rồng là năm đại cát, ai tuổi Rồng được cho là sẽ thành đạt, vẻ vang. Hình tượng con Rồng có muôn vàn dáng vẻ, mầu sắc rực rỡ, không những thấy trong thơ ca, tiểu thuyết, hội hoạ, đồ mỹ nghệ, điêu khắc, kiến trúc chùa chiền, cung điện qua các thời đại mà còn đi sâu vào phong tục tập quán dân gian. Những ngày lễ, tết, hội hè đều có hình bóng con Rồng.

Rồng với những địa danh mang tên “Long" ở Việt Nam

Rồng không chỉ là huyền thoại về dòng giống của người Việt mà còn là biểu tượng của thủ đô nước ta.

Theo biên niên sử, ngày sáng lập ra triều đại nhà Lý thì có con Rồng xuất hiện nên thủ đô được đặt tên là “Thăng Long”. Rồng không những là biểu tượng của vua, của sự thiêng liêng mà còn là biểu tượng của thân hình đất nước: Từ Bái Tử Long, Hạ Long, Bạch Long Vĩ, qua Thăng Long đến Cửu Long. Hãy mường tượng đất nước Việt Nam như một con Rồng thì khúc đầu là miền Bắc, khúc giữa là miền Trung, khúc cuối là Nam Bộ.

Vùng đất mang tên rồng cổ nhất Việt Nam là Long Đỗ (rốn Rồng), ở bên tả ngạn sông Hồng, Hà Nội.

Về phía Nam, chữ “Long” đặt tên cho chợ, cho phố, cho làng xã của mình. Thừa Thiên Huế có chợ Kim Long, chợ Long Hổ; Quảng Ngãi có chợ Long Tử; Bình Định có chợ Long Hương.

Mạn Tiên Yên (Quảng Ninh) có núi Long Tu, trong núi có nhiều cỏ long tu (cỏ râu rồng) sống lâu năm, làm thuốc. Đồ Sơn (Hải Phòng) có núi Cửu Long hình con rồng chín khúc. Ngoài vịnh Hạ Long có ngọn đèn biển trên đảo Long Châu không đêm nào tắt.

Hậu Giang mênh mông sông nước

Núi mang tên lâu đời nhất của Việt Nam là Long Đọi ở Duy Tiên (Hà Nam), có tích truyện vua Lê Đại Hành từ kinh đô Hoa Lư ra đây cày ruộng tịch điền (ruộng của vua), mở đầu cho công việc đồng áng. Nhưng không núi nào nổi danh bằng núi Hàm Rồng ở Thanh Hoá, đứng sừng sững, hùng vĩ bên bờ sông Mã. Rồi Hà Tĩnh có núi Long Tường, núi Long Mã Phụ Đồ hình yên ngựa. Miền Tây Quảng Bình có Thanh Long là ngọn núi cao xanh biếc, núi Long Tị bên bờ sông Gianh, núi Phúc Long dọc sông Nhật Lệ. Tại Quảng Ngãi, chỉ một huyện đã có 3 ngọn núi tên Rồng: Lạc Long, Long Phượng, Long Cốt. Bình Định có núi Hàm Long. Hà Tiên có núi Dương Long. Biên Hoà (Đồng Nai) có núi Long Ẩn.

Núi mượn tên Rồng là biểu hiện sự uy nghiêm. Nhưng các dòng sông, suối mới là hình tượng con Rồng thân thuộc, kỳ vĩ trang nghiêm, gần gũi trong tâm thức con người. Sông Hoàng Long (Ninh Bình) là con sông cổ nhất mang tên Rồng. Long Môn là một đoạn của sông Đà chảy qua núi Long Môn có cửa đá chắn ngang, chia nước thành ba dòng đổ xuống thành thác.

Đất Nam Bộ thì tên sông, tên bãi có chữ “Long” khá nhiều và đều là sông lớn, bãi to. Sông Đồng Nai có tên chữ là Phước Long chảy qua là tỉnh Phước Long. Đồng Tháp có bãi lớn Long Sơn do sông Tiền bồi lên địa phận Tân Châu, Hồng Ngự. Xuống một đoạn nữa là Long Ẩn có bãi Long Ẩn. Xuống tiếp có sông Long Phương chảy thông với sông Sa Đéc, đoạn chảy về Vĩnh Long, quanh co giữa những thôn xóm, bờ bãi trù phú nên gọi là Long Hồ. Và Hậu Giang cũng là một con sông lớn chảy qua tỉnh Long Xuyên về Hậu Giang. Nhánh sông Hậu với sông Tiền đổ ra Biển Đông bằng chín dòng sông nhánh qua chín cửa, tất cả cộng lại bề ngang rộng 20 km, rộng hơn nhiều eo biển trên thế giới. Trước cảnh sông nước mênh mông bao la hùng vĩ ấy, ông cha ta đã không ngần ngại đặt cho những nhánh hạ lưu sông Mekong trên đất nước ta là Cửu Long giang (sông chín rồng).

Từ Sa Vĩ (thuộc Móng Cái, Quảng Ninh) nơi địa đầu Tổ quốc, bờ biển của nước ta dài trên 3.200 km, trước thì lõm vào thành vịnh Bắc Bộ, kế đến thì phình ra ở Trung và Nam Trung Bộ, rồi uốn mình về phía tây nam cho đến mũi Cà Mau, sau cùng lại lượn lên phía bắc đến Hà Tiên, Phú Quốc thành hình chữ S hoàn chỉnh như một con Rồng uốn lượn, khiến có ý tưởng gọi đất nước Việt Nam là Long quốc./.

Phương Anh