Vô giá cổ ngọc Việt Nam

Ngày 2/8, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã khai trương phòng trưng bày “Cổ ngọc Việt Nam” tại Bảo tàng Lịch sử nhằm giới thiệu một phần nhỏ gồm 140 hiện vật quý từ ngọc trong kho tàng bảo vật vô giá kể trên với nhân dân cả nước, bạn bè quốc tế.

Bảo tàng Lịch sử Việt Nam là nơi lưu giữ nhiều bộ sưu tập hiện vật vô cùng hiếm quý của kho tàng di sản văn hóa Việt Nam. Đặc biệt, trong đó có bộ sưu tập cổ ngọc, với số lượng khá lớn, loại hình đa dạng, màu sắc phong phú, có niên đại từ thời tiền - sơ sử cho đến đầu thế kỷ 20.

Cổ ngọc là các vật được tạo tác bằng chất liệu ngọc với nhiều màu sắc khác nhau. Ở Việt Nam, ngay từ giai đoạn văn hóa thời tiền - sơ sử, trong các di chỉ khảo cổ học đã phát hiện nhiều loại công cụ, vũ khí, đồ trang sức bằng đá ngọc nephrite (một loại đá quý).

Chính vì bản thân vật liệu đã hết sức hiếm quý nên những hiện vật ngọc đều được chế tác hết sức công phu, tỷ mỷ và có tính thẩm mỹ cao, thể hiện độ tài khéo tột bậc của những người thợ thủ công truyền thống Việt Nam.

Dưới các triều đại phong kiến, ngọc được dùng để chạm khảm lên vương miện, quyền trượng, ấn kiếm, yên ngựa... và nhiều loại đồ ngự dụng, trang sức của vua và hoàng tộc.

Có nhiều loại hình độc đáo rất tiêu biểu như tượng nghệ thuật, vòng tay, khuyên tai, hạt chuỗi có nguồn gốc thuộc các di chỉ khảo cổ học nổi tiếng như văn hóa Phùng Nguyên - Đồng Đậu - Gò Mun - Đông Sơn ở các tỉnh phía Bắc; văn hóa Sa Huỳnh, Óc Eo ở các tỉnh miền Trung và miền Nam.

Một số công xưởng chế tác đá đã được phát hiện như Bãi Tự (Bắc Ninh), Đầu Rằm (Quảng Ninh), Tràng Kênh (Hải Phòng)... Điều đó chứng tỏ, ở Việt Nam là nơi có nguồn nguyên liệu và có kỹ nghệ chế tác đồ ngọc từ rất lâu đời.

Mỗi hiện vật trong phòng trưng bày đều mang những đặc trưng riêng thể hiện rõ đặc điểm văn hóa, lịch sử, xã hội của người Việt xưa ở từng thời kỳ khác nhau.

Cổ ngọc giai đoạn 10 thế kỷ đầu Công nguyên cho thấy rõ sự giao lưu văn hóa với phương Bắc, đồ ngọc thường xuất hiện trong các ngôi mộ gạch, niên đại thế kỷ 1 - 3, bao gồm những loại hình gắn với táng tục như khâu đeo lưng, bích/tỵ, các loại vật đeo, nghiên mực, tượng rồng, tượng thú, tượng ve sầu, tượng cá,…

 Cổ ngọc thời tiền - sơ sử ở Việt Nam xuất hiện sớm nhất trong các di chỉ văn hóa hậu kỳ thời đại đá mới ở vùng ven biển Đông Bắc: văn hoá Hạ Long và vùng núi phía Bắc: văn hoá Hà Giang, văn hoá Mai Pha.

Ở đây, các nhà khảo cổ học đã tìm thấy các sản phẩm tạo bằng đá ngọc nephrite màu vàng, trắng, hay xám xanh với những chế phẩm vòng tay, hạt chuỗi, rìu, bôn kích thước nhỏ được mài nhẵn toàn thân.

Cổ ngọc thuộc các thời Lý - Trần - Lê còn khuyết trống do nhiều nguyên nhân lịch sử. Nhưng đến thời Nguyễn sưu tập cổ ngọc Việt Nam đã hội tụ rất nhiều chủng loại, đặc biệt là cổ ngọc thuộc cung đình Huế. Chúng ta có một bộ ngọc tỷ 18 chiếc có niên đại từ thế kỷ 18 - 20. Trong đó, nhiều ngọc tỷ có ghi khắc niên đại tuyệt đối. Chẳng hạn sử sách ghi chép về nhiều ngọc tỷ do người dân trong nước tìm được rồi đem dâng vua. Nhà vua ra lệnh lấy ngọc đó làm ấn. Vì vậy, ngọc tỷ triều Nguyễn được xác minh rất rõ về nguồn gốc lai lịch.

Chiêm ngưỡng những báu vật qua trưng bày “Cổ ngọc Việt Nam”, chúng ta càng khâm phục và tự hào về tài năng sáng tạo của ông cha ta thuở xưa.

Nguyệt Hà